khủng bố và ẩn trốn ở Clèves. Nhưng ông chiến thắng, ông can thiệp vào
nhiều vụ khác. Trong vụ Montbailli, hai vợ chồng bị tố cáo giết cha; người
chồng bị hành quyết; người vợ mang thai được tạm thời hoãn thi hành án,
và trong thời kỳ bà bị giam, Voltaire đã chứng minh được là họ vô tội.
Ở một số người già, có một cái gì đó bất khả khuất phục và thậm chí
anh hùng: với thái độ thờ ơ, họ có thể hy sinh một cuộc đời họ không thiết
tha nữa. Malherbes 72 tuổi năm 1792 khi ông bênh vực Louis XVI: “Trong
vụ án, không có gì ngăn nổi ông nói “nhà Vua”, và (khi nói với Louis XVI),
xưng hô “Hoàng thượng” − cái gì khiến ông táo bạo như vậy? − một đại
biểu hội nghị Quốc ước (conventionnel) hỏi ông −. Sự khinh miệt cuộc
sống
”. Bị bắt vào tháng mười 1793, ông không chịu tự bênh vực cho
mình và bình tĩnh bước tới máy chém, sau khi cẩn thận lên giây chiếc đồng
hồ quả quýt. Tuy không tới mức hy sinh thân mình nhưng có những người
khác sẵn sàng hy sinh thanh danh, sự nghiệp. Chẳng hạn, bác sĩ Spock, thầy
thuốc nhi khoa Hoa kỳ nổi tiếng, khi bị tố cáo là đấu tranh chống lại cuộc
chiến tranh ở Việt Nam, đã tuyên bố năm 1968 − lúc ông 80 tuổi: “Ở tuổi
tôi, vì sao tôi lại không dám biểu tình bên cạnh Stokely Carmichael?”
Đối với những người suốt đời từng biết mạo hiểm, thì trong những
năm cuối đời, sự táo bạo của họ có thể chói lọi một cách đặc biệt. Russell
vốn luôn luôn “cứng cổ” và dũng cảm, nhưng chưa bao giờ tỏ ra “cứng cổ”
và dũng cảm như năm 1961, lúc 89 tuổi; là thành viên Ủy ban chống vũ khí
hạt nhân, ông kêu gọi quần chúng tham gia một cuộc biểu tình không dùng
bạo lực, và mặc dù cảnh sát ngăn cấm, ông ngồi xuống đất giữa những
người khác: vì tên, tuổi ông, hành vi của ông có một tiếng vang khiến ông
không thể được miễn trừng phạt, và quả thật, ông bị bảy ngày tù giam. Hội
nghị bầu giáo hoàng đã quan niệm sai lầm về tuổi già khi chọn hồng y giáo
chủ Roncalli làm giáo hoàng, nghĩ rằng ông vô hại. Ông này đã làm tất cả
những gì ông cho là phải làm, không để bất kỳ cái gì hăm dọa mình. Chức
giáo hoàng tạo cho ông vô số khả năng và ông khai thác chúng. Ba tháng
sau khi được bầu, dưới danh hiệu Jean XXIII, ông tiến hành cải cách Giáo
hội, trong lúc không hỏi ý kiến ai hết, tiêu diệt hết sức mạnh mẽ mọi sự đối
