Nếu sở hữu nhân tố một và hai, động vật sẽ có khả năng phối hợp nhịp nhàng
giữa mắt và tay để săn mồi, đồng thời biết sử dụng công cụ. Nhưng nhân tố thứ
ba sẽ kết hợp tất cả với nhau.
3. Ngôn ngữ
Với phần lớn các loài, bài học mà mỗi cá thể riêng biệt học được sẽ biến mất khi
cá thể này chết đi.
Việc truyền đạt và tích lũy thông tin qua nhiều thế hệ cần tới một dạng ngôn ngữ
nào đó. Ngôn ngữ càng trừu tượng, càng có thể chuyển tải nhiều thông tin cho
các thế hệ.
Loài săn mồi có nhiều cơ hội phát triển ngôn ngữ, vì bầy đàn săn mồi cần phải
liên lạc và phối hợp với nhau. Ngôn ngữ đặc biệt quan trọng với sinh vật sống
theo bầy đàn. Một thợ săn đơn độc có thể bị con voi răng mấu nghiền nát, nhưng
cả nhóm thợ săn cùng mai phục, bao vây và đánh bẫy thì sẽ hạ được con voi. Hơn
nữa, ngôn ngữ là một hiện tượng xã hội giúp thúc đẩy sự hợp tác giữa các cá
nhân. Nó là thành tố quan trọng giúp văn minh con người trỗi dậy.
Tôi từng chứng kiến một ví dụ sống động về phương diện xã hội của ngôn ngữ
khi bơi trong bể có đầy các chú cá heo nghịch ngợm ở một chương trình truyền
hình của kênh Discovery. Bộ cảm ứng sóng âm đặt trong hồ bơi đã ghi nhận
những âm thanh và tiếng réo mà chúng phát ra khi giao tiếp với nhau. Tuy không
có ngôn ngữ viết nhưng chúng có ngôn ngữ âm thanh mà ta có thể thu lại và phân
tích.
Tiếp đó, khi sử dụng máy tính, ta có thể tìm dấu hiệu trí tuệ trong các âm thanh
đó. Thí dụ, nếu phân tích ngẫu nhiên, ta thấy e là chữ cái được sử dụng nhiều
nhất trong bảng chữ cái tiếng Anh. Như vậy, qua sẽ liệt kê các chữ cái rồi phân
tích tần suất xuất hiện của từng chữ, ta sẽ tìm ra “dấu vân tay” đặc trưng trong
ngôn ngữ hoặc văn phong của một cá nhân. (Đây là phương pháp khả thi để truy
tìm tác giả của các tác phẩm lịch sử – chẳng hạn để chứng minh Shakespeare
đúng là tác giả của các vở kịch mang tên ông.)
