bốn đạo kia: vua tôi, cha con, vợ chồng, anh em, đều là đạo áp bức cả (vua
áp bức tôi, cha áp bức con, chồng áp bức vợ, anh áp bức em). Thuyết “quân
quân, thần thần…” của Khổng Tử chỉ đúng một cách tương đối trong thời
Xuân Thu mà thôi, ngày nay phải bỏ.
Ông lại chê văn minh phương Tây là tự tư, tự lợi, vị kỷ, vị ngã, và quá ham
vật chất. Ông muốn đúc cả Đông, Tây vào một lò để tái tạo một thế giới đại
đồng.
Đời Thanh, không có một triết gia nào mà chủ trương kịch liệt như vậy,
dám chỉ trích cả ngũ luân. Tiếc rằng ông mất hồi ba mươi tuổi; nếu không,
chắc còn cống hiến cho dân tộc Trung Hoa nhiều tư tưởng kỳ dị nữa, nhưng
dân tộc Trung Hoa cũng đã mang ơn ông nhiều: Cách mạng Tân Hợi thành
công một phần nhờ những hạt giống ông đã gieo .
*
* *
Chú thích:
Sách in: “Vũ trụ phát sinh là do thái cực lưỡng nghi…”. Tôi tạm sửa lại
như trên. (Goldfish).
天地萬物之道盡於人矣. 萬化萬事生於心.
養其氣, 反之本而不偏.
生之謂性, 性卽氣, 氣卽性.
氣有善不善, 性則無不善也. 人之所以不知善者, 氣昏而塞之耳. [Câu
đầu, tôi tạm sửa lại cả phiên âm (bỏ chữ “hữu” sau), và nguyên văn chữ
Hán (thay chữ “
者”sau thành “也”). Sách in: Khí hữu thiện hữu bất thiện,
tính tắc vô bất thiện dã.
氣有善有不善, 性則無不善者. Còn chữ giả 者
trong câu sau, có bản chép là dã
也.(Goldfish)].
