-581; rợ Liêu; rợ Kim; rợ Nguyên cuối đời Tống 1234-1368; rợ Mãn Châu
1616-1911), xã hội Trung Quốc không thay đổi gì cả, mãi tới cuộc cách
mạng Tân Hợi
, lật đổ được Mãn Thanh, mới có một cuộc biến chuyển
lớn nữa, hiện vẫn còn tiếp tục.
Suốt trong mấy ngàn năm đó, dân tộc Trung Hoa gần như giữ được vẹn nền
văn minh của họ, nhờ họ thông minh, đông đúc mà lại sống ở miền xung
quanh toàn là những giống người kém xa họ về văn hóa. Những rợ đã xâm
chiếm họ, tuy thắng họ về võ bị, giầy xéo non sông họ, mà rút cuộc cũng
theo văn minh họ, học tiếng họ, dùng chữ họ, thờ những ông thánh của họ
và lấy làm vinh hạnh được cưới con gái của họ. Họ có sức đồng hoá mãnh
liệt, không dân tộc nào bằng.
Tuy nhiên trong lịch sử của họ, cũng đã có hai thời kỳ họ tiếp xúc với
những nền văn minh rất cao, và họ đã hăng hái học cái mới của người, sau
một thời gian nghi kỵ.
Lần thứ nhất, họ thâu thập văn minh Ấn Độ, trong các thế kỷ thứ VI, VII và
VIII (đời Lục triều và Đường). Sự thật, đạo Phật vào Trung Quốc từ đời
Tần nhưng phải đến đời Lục triều, nhân xã hội Trung Hoa gặp hồi suy loạn,
tư tưởng đã cằn cỗi, văn minh Ấn Độ mới theo rợ Hồ mà xâm nhập dễ
dàng, và do đó đạo Phật phát triển mạnh mẽ vô cùng (trong nước đã có tới
900 chùa).
Lần thứ nhì, họ thu thập văn minh phương Tây, mà lần này cũng chậm như
lần trước: từ khi họ mới tiếp xúc với tiếp xúc với phương Tây cho tới khi
họ chịu ảnh hưởng mạnh của phương Tây, thời gian là bốn thế kỷ. Năm
1957, một bọn phiêu lưu Bồ Đào Nha đem tàu chiến và súng ống tới Quảng
Đông đi buôn bán với họ. Rồi tới người Y Pha Nho, người Hà Lan. Gần
cuối thế kỷ XVI, năm 1581, giáo sĩ Ý là Mathieu Ricci được phép giảng
đạo ở Bắc Kinh, giao du với phái Đông Lâm. Cuối đời Minh, người Trung
Hoa đã sửa lịch theo Âu châu, đầu đời Thanh, họ học các môn toán trắc
