Bí thư cho tờ giấy vào cặp và đứng lên. Anh xin lỗi bà con rồi bước về
phía ô tô. Người lái mở cửa xe. Nhưng anh không vào. Anh lững thững
bước một mình trên con đường lát gạch. Cúc, bà Lai, bác Nham, vợ Tân và
nhiều người khác bước theo anh. Sau cùng là chiếc xe hơi Lađa chỉ có một
người lái ngồi bên vô lăng. Đoàn người tới cổng Cầu Sung thì dừng lại.
Con đường từ đây qua Cầu Đá trong, qua Cầu Đá ngoài sang làng Cao, anh
nhớ lắm. Nhiều năm trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, anh
đã ở nơi đây. Một vùng ruộng trũng chạy dài tới tận cây đa Cầu Kết và một
mặt tiếp giáp với dòng sông Cửa Đình. Cá ở vùng này xưa nhiều vô kể.
Chính anh đã thấy vào độ tháng bảy, tháng tám, sau mỗi trận bão, những
ông già lững thững cầm đinh ba men men theo mép đá từ Cầu Đá trong ra
Cầu Đá ngoài đâm cá mè ăn sao. Tháng mười, nước rút, những ruộng trũng
cày cấy còn ao hồ chuẩn bị tát vào cuối năm âm lịch.
Làng này xưa đâu phải là nghèo. Giờ đây thực ra họ vẫn không nghèo.
Nhưng rõ ràng họ có quyền sống khá hơn để tương xứng với hai bàn tay lao
động và trí lực đã bỏ ra. Là bí thư huyện ủy, anh hết sức phản đối ý kiến chỉ
căn cứ vào hôm nay làng này có mấy xe Honda, có bao nhiêu xe đạp để so
sánh với ngày xưa cả làng có mỗi chiếc xe kéo gọng đồng của nhà lý
trưởng, chỉ căn cứ ngày xưa cả làng có mấy nhà giàu ngủ màn còn là xoa
xoa hai bàn chân vào nhau và nằm đất, chỉ là căn cứ cả làng không một ai
đi giày đi dép để bảo rằng đời sống khá hơn trước nhiều rồi. Nói thế thì
cũng có thể bảo rằng đời sống nông dân ta hôm nay sướng hơn vua Gia
Long rất nhiều. Gia Long có bao giờ được xem ti vi. Gia Long làm gì được
nghe rađiô cát sét. Nhìn nhận giữa hai giai đoạn lịch sử khác nhau mà bỏ đi
tư duy biện chứng thì đó là cái nhìn của người bị lác.
Làm thế nào để dân giàu? Câu hỏi của người đàn bà nông dân vợ Bùi
Danh Tân rõ ràng để cho các cấp lãnh đạo trả lời và rõ ràng là lời quy trách
nhiệm cho những ai phải chịu trách nhiệm về đời sống người nông dân hôm
nay. Chúng ta đã mắc sai lầm một thời gian quá lâu cho rằng làm giàu là vi
phạm đạo đức xã hội chủ nghĩa, cùng biết bao khái niệm trừu tượng trói
