Không ai có thể tiên lượng rằng một thời điểm quyết định bất kỳ sẽ
dẫn đến một cuộc cách mạng chính trị thành công hay dẫn đến sự thay đổi
tốt hơn. Lịch sử đầy rẫy ví dụ về các phong trào và các cuộc cách mạng
triệt để mà chỉ thay thế một chính thể độc đoán này bằng một chính thể độc
đoán khác, trong một diễn biến mà nhà xã hội học Đức Robert Mitchels gọi
là quy luật sắt của thể chế chính trị đầu sỏ, một hình thức đặc biệt độc hại
của vòng xoáy đi xuống. Sự cáo chung của thời kỳ thực dân hóa vào những
thập niên sau Thế chiến thứ hai đã tạo ra những thời điểm quyết định cho
nhiều nước thuộc địa trước đây. Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp ở
vùng hạ Sahara thuộc châu Phi và nhiều nước châu Á, các chính phủ sau
độc lập chỉ đơn thuần xé ra một trang trong quyển sách của Robert Michels
rồi lặp lại và thậm chí còn tăng cường sự lạm dụng quyền lực của những kẻ
tiền nhiệm, thường là ra sức thu hẹp sự phân phối quyền lực, xóa bỏ các
giới hạn quyền lực, và làm xói mòn các động cơ khuyến khích của thể chế
kinh tế đối với đầu tư và tiến bộ kinh tế vốn đã còi cọc từ trước. Chỉ trong
một số ít trường hợp, những xã hội như Botswana, thì các thời điểm quyết
định mới được sử dụng để phát động một quá trình thay đổi chính trị và
kinh tế lát đường cho tăng trưởng kinh tế.
Các thời điểm quyết định cũng có thể dẫn đến sự thay đổi lớn hướng
tới các thể chế chiếm đoạt hơn chứ không phải là rời xa những thể chế đó.
Các thể chế dung hợp, cho dù có một vòng lặp phản hồi riêng của nó, vòng
xoáy đi lên, cũng có thể bị đảo chiều và trở nên dần dần có tính chiếm đoạt
hơn do những thử thách xảy ra vào những thời điểm quyết định - và một lần
nữa, điều này có xảy ra hay không cũng là chuyện ngẫu nhiên. Cộng hòa
Venetian (Venice, Bắc Ý), như ta sẽ thấy trong chương 6, đã tiến hành
những nỗ lực to lớn hướng tới các thể chế chính trị và kinh tế dung hợp từ
thời Trung cổ. Nhưng trong khi các thể chế này dần dần mạnh lên ở Anh
sau cuộc Cách mạng Vinh quang năm 1688, thì ở Venice, cuối cùng chúng
tự chuyển hóa thành các thể chế chiếm đoạt dưới sự kiểm soát của giới
quyền thế hẹp, độc quyền hóa cả các cơ hội kinh tế lẫn quyền lực chính trị.
