học là chúng ta đơn giản không biết tại sao Việt Nam đã nghèo trong gần
suốt lịch sử của mình nhưng gần đây lại tăng trưởng nhanh chóng. Có lẽ là
do cuối cùng Việt Nam cũng có được những nhà kinh tế học tài ba, hoặc
nhờ đổi mới tư duy, hoặc đơn giản chỉ là do may mắn.
Cuốn sách này cung cấp các công cụ thích hợp để hiểu tại sao Việt
Nam đã từng rất nghèo và tại sao tình trạng nghèo này bắt đầu thay đổi từ
thập niên 1980. Nó cũng giúp chúng ta hiểu được liệu những thay đổi diễn
ra ở Việt Nam trong ba thập niên vừa qua có bền vững hay không. Lịch sử
trì trệ và sự tăng trưởng gần đây ở Việt Nam không xuất phát từ các nguyên
nhân địa lý hay văn hóa mà xuất phát từ những quy tắc - hay thể chế - mà
bản thân xã hội Việt Nam đã tạo ra. Để thành công về kinh tế, xã hội cần
phải tạo ra được một tập hợp các thể chế kinh tế có thể thúc đẩy tài năng,
kỹ năng, sự sáng tạo và năng lượng của người dân, và những năng lực này
được phân phối một cách rộng rãi trong toàn xã hội, nhờ đó tạo thành một
đặc tính quan trọng - tính dung hợp - của tập hợp thể chế kinh tế có khả
năng tạo ra sự thịnh vượng. Tính dung hợp của tập hợp thể chế này tạo ra
các cơ hội bình đẳng về kinh tế cho tất cả mọi người, đem lại cho họ quyền
sở hữu tài sản, quyền tiếp cận với thị trường, cơ hội giáo dục và bình đẳng
trước pháp luật. Chẳng hạn như lịch sử nghèo đói của Việt Nam trong thời
phong kiến hoặc dưới thời Pháp thuộc có thể được giải thích bằng thực tế là
các thể chế kinh tế trong những thời kỳ này không có tính dung hợp mà có
tính tước đoạt: những thể chế được thiết kế để hạn chế cơ hội, để tạo ra ân
sủng và độc quyền cho một vài nhóm thiểu số và bắt đa số còn lại phải trả
giá. Họ dập tắt cơ hội của nhiều người, trao đặc quyền cho một số thiểu số
trong giới quyền thế bản địa hay cho thực dân Pháp.
Nhưng tại sao trong lịch sử Việt Nam, giống như phần lớn thế giới, lại
tồn tại các thể chế kinh tế có tính chiếm đoạt? Có thể thấy điều này rõ nhất
khi xem xét trường hợp của thực dân Pháp. Với công nghệ quân sự ưu việt
và sự thống trị chính trị, người Pháp đã có thể áp đặt một tập hợp các quy
tắc tạo đặc quyền cho chính họ và tay sai. Vì vậy, chìa khóa để nhận biết
