Chỉ có điều, sự thật không phải như thế vì hai lý do. Thứ nhất, việc
chuyển sang các thể chế dung hợp, như câu chuyện Venice cho thấy, có thể
bị đảo chiều. Venice đã từng trở nên thịnh vượng. Nhưng các thể chế chính
trị và kinh tế đã bị lật đổ, và sự thịnh vượng đó bị đảo ngược. Ngày nay,
Venice giàu có chỉ bởi vì người ta kiếm được thu nhập ở những nơi khác rồi
quyết định đến đó chi tiêu với sự ngưỡng mộ hào quang quá khứ của nó. Sự
kiện các thể chế dung hợp có thể bị đảo ngược cho thấy rằng không có một
quá trình cải thiện thể chế được tích lũy một cách đơn giản.
Thứ hai, những khác biệt thể chế nhỏ nhặt, đóng vai trò thiết yếu vào
những thời điểm quyết định lại có bản chất phù du. Vì nhỏ bé, nên chúng
có thể bị đảo ngược, rồi lại tái xuất hiện và lại bị đảo ngược một lần nữa.
Chúng ta sẽ thấy trong chương này rằng, trái với điều ta dự kiến từ các lý
thuyết địa lý hay văn hóa, nước Anh, nơi xảy ra bước tiến dứt khoát hướng
tới các thể chế dung hợp vào thế kỷ 17, chỉ là một vùng đất thiếu sinh khí,
chẳng những trong nhiều thiên niên kỷ sau cuộc Cách mạng thời kỳ Đồ đá
mới ở Trung Đông mà ngay cả vào đầu thời Trung cổ, sau Sự suy tàn của
Đế quốc Tây La Mã. Quần đảo Anh chỉ ở vị thế bên lề so với Đế quốc La
Mã, và chắc chắn là kém quan trọng hơn lục địa Tây Âu, Bắc Phi, vùng
Balkan, Constantinople hay Trung Đông. Khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ
vào thế kỷ thứ 5 SCN, nước Anh gánh chịu tình trạng suy sụp nhiều nhất.
Nhưng những cuộc cách mạng chính trị dẫn đường cho Cách mạng công
nghiệp không diễn ra ở Ý, Thổ Nhĩ Kỳ hay ngay cả lục địa châu Âu, mà lại
xảy ra ở Anh.
Khi tìm hiểu lộ trình dẫn đến cuộc Cách mạng công nghiệp của Anh
và những nước đi theo lộ trình đó, di sản của La Mã có ý nghĩa quan trọng
vì nhiều lý do. Thứ nhất, La Mã, cũng như Venice, đã trải qua những đổi
mới thể chế lớn đầu tiên. Cũng như Venice, thành công kinh tế ban đầu của
La Mã dựa vào các thể chế dung hợp - chí ít theo các tiêu chuẩn thời bấy
giờ. Cũng như ở Venice, các thể chế này dứt khoát đã trở nên có tính chiếm
đoạt hơn theo thời gian. Với La Mã, điều này là hệ quả của sự thay đổi từ
