trên thế giới, như vùng hạ Sahara châu Phi, châu Á và châu Mỹ, vốn phát
triển một cách khác biệt, một phần do họ không đứng trước những thời
điểm quyết định tương tự.
Nước Anh thuộc La Mã sụp đổ một cách đột ngột. Sự sụp đổ của Đế
quốc La Mã ở Ý, xứ Gaul (nước Pháp hiện nay), hay ngay cả Bắc Phi cũng
đỡ đột ngột hơn, khi nhiều thể chế cũ vẫn tiếp tục tồn tại dưới một hình
thức nào đó. Thế nhưng, rõ ràng việc thay đổi từ sự thống trị của một nhà
nước La Mã duy nhất chuyển sang trạng thái quá nhiều nhà nước được cầm
đầu bởi các bộ tộc người Frank, Visigoth, Ostrogoth, Vandal và Burgundy
đã có ý nghĩa quan trọng. Quyền lực của các nhà nước này yếu hơn nhiều,
và họ bị vùi dập bởi hàng loạt những trận tấn công từ bên ngoài. Từ phía
bắc là người Viking và Đan Mạch trên những con tàu lớn. Từ phương đông
là binh mã của rợ Hung. Cuối cùng, sự vươn lên của thế giới Hồi giáo như
một tôn giáo và một lực lượng chính trị sau cái chết của Mohammed vào
năm 632 SCN dẫn đến sự ra đời của các nhà nước Hồi giáo mới trên khắp
Đế quốc Byzantine, Bắc Phi và Tây Ban Nha. Các quá trình chung này làm
châu Âu rung chuyển mạnh mẽ và tiếp đến là sự xuất hiện của một hình
thức xã hội đặc thù, được gọi chung là xã hội phong kiến. Xã hội phong
kiến có tính phân quyền, vì các nhà nước trung ương mạnh đã bị hao mòn,
ngay cả khi một vài vị hoàng đế như Charlemagne cố gắng tái thiết chúng.
Các thể chế phong kiến, vốn dựa vào lao động cưỡng bức không có tự
do (nông nô), rõ ràng là có tính chiếm đoạt, và tạo thành nền tảng cho một
thời kỳ dài của sự tăng trưởng chậm và chiếm đoạt ở châu Âu thời Trung
cổ. Nhưng các thể chế đó cũng đã để lại hệ lụy cho các diễn biến phát triển
về sau. Ví dụ như, trong quá trình biến dân nông thôn thành thân phận nông
nô, chế độ nô lệ đã biến mất khỏi châu Âu. Khi giới quyền thế có thể biến
toàn bộ dân nông thôn thành nông nô, xem ra họ không cần có một tầng lớp
nô lệ riêng như mọi xã hội trước đều có. Chế độ phong kiến cũng tạo ra
một môi trường quyền lực tuyệt đối, trong đó giới quyền thế độc lập
chuyên môn hóa sản xuất và thương mại có thể trở nên thịnh vượng. Nhưng
