khi người Ai Cập xây dựng các kim tự tháp vĩ đại Giza vào khoảng năm
2500 TCN, người Anh dựng đài kỷ niệm cổ đại nổi tiếng nhất của họ, các
tảng đá quây tròn ở Stonehenge. Tuy không tệ theo tiêu chuẩn của Anh,
nhưng thậm chí còn không đủ lớn để chứa một trong những chiếc thuyền
nghi lễ được chôn dưới chân kim tự tháp của vua Khufu. Nước Anh tiếp tục
tụt lại đằng sau và vay mượn từ Trung Đông cũng như phần còn lại của
châu Âu mãi cho đến hết thời kỳ La Mã.
Bất chấp một lịch sử hẩm hiu như thế, chính tại nước Anh, một xã hội
thật sự dung hợp đầu tiên đã ra đời và cuộc Cách mạng công nghiệp đã xảy
ra. Chúng tôi đã lập luận trên đây rằng đó là kết quả của một loạt tương tác
giữa những khác biệt thể chế nhỏ nhặt và các thời điểm quyết định - ví dụ
như nạn dịch hạch và việc khám phá ra châu Mỹ. Sự phân hóa của Anh có
cội rễ lịch sử, nhưng cái nhìn từ Vindolanda cho thấy rằng cội rễ này không
ăn sâu lắm và chắc chắn không được lịch sử ấn định trước. Cội rễ này
không được được gieo trồng trong cuộc Cách mạng thời kỳ Đồ đá mới, hay
thậm chí trong những thế kỷ người La Mã làm bá chủ. Đến năm 450 SCN,
khởi điểm của thời kỳ mà các sử gia gọi Thời kỳ Đen tối (Dark Age), nước
Anh rơi vào đói nghèo và hỗn loạn chính trị. Suốt hàng trăm năm, nước
Anh không có nổi một nhà nước tập quyền hữu hiệu.
CÁC LỘ TRÌNH PHÂN HÓA
Sự vươn lên của các thể chế dung hợp và sự tăng trưởng công nghiệp
tiếp theo ở Anh không xảy ra như một di sản trực tiếp của các thể chế La
Mã hay trước đó. Điều này không có nghĩa là không có gì đáng kể xảy ra
với sự suy tàn của Đế quốc Tây La Mã, vốn là một biến cố lớn ảnh hưởng
đến hầu hết châu Âu. Vì các lộ trình khác nhau của châu Âu đều có chung
một thời điểm quyết định, các thể chế này sẽ phân hóa theo một cách thức
tương tự như nhau, có lẽ là một cách thức đặc trưng của châu Âu. Sự suy
tàn của Đế quốc La Mã là một phần quan trọng của thời điểm quyết định
chung này. Lộ trình của châu Âu tương phản với lộ trình ở các nơi khác
