thể bị đảo ngược dễ dàng và không nhất thiết là hệ quả của một quá trình
tích lũy đơn giản.
Lẽ dĩ nhiên, La Mã có những ảnh hưởng lâu dài đối với châu Âu. Luật
pháp và thể chế La Mã ảnh hưởng đến luật pháp và thể chế mà các vương
quốc của các bộ tộc man di thiết lập sau khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ.
Cũng chính sự suy tàn của La Mã đã tạo ra bối cảnh chính trị có tính phân
quyền, để rồi từ đó phát triển thành trật tự phong kiến. Sự biến mất của chế
độ nô lệ và sự ra đời của các thành phố độc lập là những sản phẩm phụ lâu
dài và hiển hiện (dĩ nhiên là có tính chất tình cờ lịch sử) của quá trình này.
Điều này sẽ trở nên có ảnh hưởng đặc biệt khi nạn dịch hạch làm rung
chuyển xã hội phong kiến. Từ đống tro tàn của nạn dịch hạch đã vươn lên
các thị trấn và thành phố vững mạnh hơn, tầng lớp nông dân không còn bị
ràng buộc vào đất đai và được giải thoát khỏi các nghĩa vụ phong kiến.
Chính thời điểm quyết định hình thành từ sự suy tàn của Đế quốc La Mã
này đã dẫn đến sự phân hóa thể chế mạnh mẽ hơn, ảnh hưởng đến toàn thể
châu Âu theo một cách thức không giống với ở châu Phi vùng hạ Sahara,
châu Á hay châu Mỹ.
Đến thế kỷ 16, châu Âu đã hết sức khác biệt về mặt thể chế so với
vùng hạ Sahara châu Phi và châu Mỹ. Mặc dù không giàu có bằng những
nền văn minh châu Á ấn tượng nhất như Ấn Độ hay Trung Quốc, nhưng
châu Âu khác với các chính thể này trên những khía cạnh then chốt. Chẳng
hạn như châu Âu đã phát triển các thể chế mang tính đại diện theo kiểu
chưa từng thấy trước đây. Các thể chế này đóng vai trò quan trọng trong sự
phát triển các thể chế dung hợp. Như ta sẽ thấy trong hai chương tiếp theo,
những khác biệt thể chế nhỏ bé sẽ là những khác biệt thật sự có ý nghĩa
quan trọng trong phạm vi châu Âu, và tạo điều kiện thuận lợi cho nước
Anh, vì đó chính là nơi trật tự phong kiến đã tiến bộ một cách toàn diện
nhất đối với các nhà nông có đầu óc thương mại cũng như các trung tâm đô
thị độc lập, nơi các thương nhân và các nhà công nghiệp có thể làm ăn phát
đạt. Các nhóm này sẽ đòi hỏi triều đình phải cho họ có quyền sở hữu bảo
