quanh “Los dos Nogales” trở thành một phần của bang Vierja California
thuộc Mexico và điều này được giữ nguyên ngay cả sau cuộc chiến tranh
Mexico - Mỹ năm 1846-1848. Quả thật, mãi đến sau khi nước Mỹ mua đất
của Mexico trong doanh vụ Gadsden Purchase năm 1853 thì biên giới Hoa
Kỳ mới mở rộng đến vùng này. Chính viên trung úy N. Michler trong khi
khảo sát biên giới đã lưu ý sự tồn tại của “thung lũng Los Nogales nho
nhỏ”. Ở đây, ở hai bên biên giới, hai thành phố đã mọc lên. Người dân
Nogales bang Arizona (Hoa Kỳ) và Nogales bang Sonora (Mexico) có
chung tổ tiên, tận hưởng thực phẩm và âm nhạc như nhau, và ta sẽ mạnh
dạn nói rằng, họ có cùng “văn hóa”.
Lẽ dĩ nhiên, có một cách giải thích hết sức đơn giản và hiển nhiên về
sự khác biệt giữa hai nửa của Nogales mà bạn có thể dự đoán từ nãy đến
giờ: chính là do đường biên giới phân chia hai vùng đất này. Nogales bang
Arizona thuộc về Hoa Kỳ. Người dân nơi đây được tiếp cận với các thể chế
kinh tế của nước Mỹ, cho phép họ tự do chọn lựa nghề nghiệp, hấp thu nền
giáo dục và các kỹ năng, và khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào
công nghệ tốt nhất, nhờ vậy có tiền lương cao hơn. Họ cũng được tiếp cận
các thể chế chính trị cho phép họ tham gia vào quá trình dân chủ bầu chọn
người đại diện, và thay thế những người đại diện có hành vi sai trái. Đổi lại,
các chính khách cung ứng những dịch vụ cơ bản (từ y tế công cộng cho đến
đường sá, luật pháp và an ninh trật tự) mà người dân yêu cầu. Người dân
Nogales bang Sorona không được may mắn như thế. Họ sống trong một thế
giới khác được xác lập bởi những thể chế khác. Các thể chế khác nhau này
tạo ra những động cơ hết sức khác nhau đối với người dân ở hai thành phố
Nogales cũng như các nghiệp chủ và các nhà kinh doanh muốn đầu tư ở đó.
Các động cơ hình thành bởi các thể chế khác nhau của hai thành phố
Nogales và hai đất nước chính là lý do chủ yếu của những khác biệt về
thịnh vượng kinh tế ở hai bên biên giới.
Tại sao các thể chế của Hoa Kỳ lại thuận lợi cho thành công kinh tế
hơn hẳn so với các thể chế của Mexico hay phần còn lại của châu Mỹ La-
