VÌ SAO CÁC QUỐC GIA THẤT BẠI: NGUỒN GỐC CỦA QUYỀN LỰC, THỊNH VƯỢNG VÀ NGHÈO ĐÓI - Trang 6

đã có những thành công rực rỡ. Ưu thế của thể chế chiếm đoạt là quyền lực
tập trung vào một hay một số nhỏ người nên khả năng điều phối các nguồn
lực của quốc gia có thể diễn ra nhanh chóng và triệt để, từ đó tạo ra những
mũi nhọn trong phát triển kinh tế. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc tập
trung nguồn lực cũng đưa các nguồn lực đến đúng chỗ, thường thì nhà độc
tài hay giới lãnh đạo sẽ sử dụng hết các nguồn lực đó để làm giàu cho cá
nhân mình, bất chấp sự cùng khổ của nhân dân (ví dụ như ở Ai Cập,
Zimbabwe, Bắc Triều Tiên...).
Ngoài ra, thể chế chiếm đoạt còn có thể tạo ra sự phát triển bằng cách cho
phép tồn tại một phần nào đó sự dung hợp, ví dụ như Trung Quốc từ thập
niên 1980 đến nay. Về cơ bản Trung Quốc vẫn là một thể chế chiếm đoạt
(không cho sở hữu đất đai, tập trung quyền lực chính trị, kiểm soát các
quyền tự do cá nhân) nhưng Trung Quốc vẫn cho phép sự phát triển của
kinh tế tư nhân, cải cách giáo dục, cho phép người dân sử dụng internet
(một công cụ nguy hiểm đối với các chính quyền chuyên chế).
Nhưng điểm yếu chí tử của sự tăng trưởng dưới thể chế chiếm đoạt nằm ở
tính bền vững của tăng trưởng. Vì không có sự sáng tạo nên dù vận dụng
các nguồn lực khéo léo đến thế nào thì cũng có một giới hạn cho sự phát
triển. Đó chính là lý do tại sao Liên Xô sụp đổ về kinh tế sau thập niên
1970. Chỉ thể chế dung hợp mới có thể khuyến khích người dân cải tiến cái
cũ, sáng tạo ra cái mới, từ đó mở rộng quy mô các nguồn lực hiện tại, tạo ra
nhiều của cải hơn. Vì thế, sự dung hợp là không thể thiếu trong tiến trình
phát triển của đất nước.
Vậy, thể chế dung hợp có phải là tối ưu tuyệt đối hay không? Rất tiếc là
không có gì là hoàn hảo cả. Chính sức sáng tạo khi được giải phóng hoàn
toàn sẽ liên tục cho ra những thành quả mà một vài trong số chúng mang
tính thay thế đối với cái hiện tại, tạo nên sự đe dọa đối với quyền lực của
giới lãnh đạo, thậm chí đôi khi còn mang đến sự hỗn loạn, tác giả gọi đây là
sáng tạo phá hủy. Máy dệt sợi đã làm thay đổi cấu trúc kinh tế, từ đó dẫn
đến sự phân phối lại quyền lực chính trị. Máy in tước đoạt độc quyền tri
thức của giới quý tộc và tăng lữ. Internet giúp con người vượt qua mọi rào
cản, phổ biến tri thức, phân bổ lại quyền lực.... Vì sự sáng tạo phá hủy này