và chết như đóng một vai trò, duy chỉ khác có một điều là cảnh trí trên sân
khấu là đồi núi, nơi họ sinh sống trong một tình trạng thiếu thốn cùng cực.
Họ chết thường là do phải tôn trọng một số tục lệ chứ không phải vì những
lý do khách quan. Cuộc đời sống giữa biết bao thử thách và chịu đựng trên
những ngọn núi đá kia, cuộc đời không loại trừ nổi đói rét hoặc núi lở, cuộc
đời ấy bỗng dưng chấm dứt một cách đột ngột, sau một lời nói hớ hênh, một
sự bông đùa quá trớn hoặc một cái nhìn thèm thuồng đối với một người đàn
bà. Sự trả thù lắm khi nổ ra không hề có phẫn nộ căm hờn mà chỉ là để tuân
theo luật lệ của phong tục. Và ngay khi kẻ phục thù giết chết nạn nhân của
mình, hắn cũng không làm một việc gì khác là thi hành một điều khoản của
tục lệ. Những điều khoản cũ đó quấn vào chân họ suốt cả cuộc đời, cho đến
một ngày kia chúng làm họ sẩy chân, ngã xuống để không bao giờ trở dậy
nữa. Cho nên người Albania hàng bao thế kỉ ròng rã, chỉ là đóng một vở
kịch đẫm máu.
Hai người nghe thấy tiếng chân đằng sau và quay lại, đó là anh cán
bộ.
- Tôi đến tìm các ông ở khách sạn, anh nói.
- Có chuyện gì thế?
- Mai ta phải xem lại mấy cái biên bản ký với các đại biểu của ban
giám đốc các cơ quan thị chính. Họ đợi ta vào hồi mười giờ.
- Được rồi, viên tướng đáp.
Ông linh mục chăm chú nhìn người cán bộ, tìm cách đoán xem anh
ta có nghe thấy những lời nói cuối cùng của họ hay không.
- Chúng tôi đang nói chuyện về phong tục tập quán nước ông, ông
linh mục nói, giọng bình tĩnh, những phong tục tập quán ấy thật đặc biệt.
Anh cán bộ mỉm cười một mình.
- Ông linh mục nói với tôi về sự trả thù, viên tướng nói, về mặt tâm
lý mà nói, rất đáng chú ý.
- Chẳng có gì là đáng chú ý về mặt tâm lý cả, anh cán bộ ngắt lời. Có
những người nước ngoài cứ tưởng là sự trả thù và những phong tục độc hại
khác ở nước chúng tôi là do tâm lý của người Albania mà ra, nhưng nghĩ
