VIỆT ĐIỆN U LINH TẬP - Trang 15

Durand để xác định chức Thư Hỏa Chính Chưởng vào đời Trần không còn
lý do tồn tại nữa, do đấy, ta có thể nói rằng viết như bản A.751 là phù hợp
với sự thực lịch sử đời Trần; chức Thư Hỏa Chính Chưởng rõ rệt là một
chức phụng vụ vừa giữ sách vừa giữ lửa ở nơi đã để kinh Đại Tạng; nếu đề
là Thư Văn thì chức vụ tỏ ra tầm thường, không có gì đặc biệt đối với một
người đã viết một cuốn sách về thần thánh như Việt Điện U Linh Tập. Có
thể nói rằng chính cái ngọn lửa leo lét ở nơi để kinh Đại Tạng kia, dù ở
nghĩa đen hay nghĩa bóng, đã gây cảm hứng cho nhà văn Lý Tế Xuyên, cho
nên không trong một chuyện nào là tác giả không nhắc đến từ ngữ “hương
hỏa bất tuyệt”. Cái ánh sáng trong tác phẩm là ánh sáng mà bình minh của
nho học đang bành trướng không làm cho phai mờ. Giá trị của tác phẩm là
ở trong sự thực hiện được cái mâu thuẫn biểu kiến ấy. Những lý luận trên
nhằm vào mục đích tìm hiểu chức vụ của Lý Tế Xuyên, để từ đấy tìm hiểu
thân thế của nhà văn. Qua chức vụ ấy, Lý Tế Xuyên xuất hiện như một nhà
tu hành, âm thầm sống ở một nơi bảo tồn kinh Phật, mà nhiệm vụ là giữ
sách như một người quản thủ thư viện ngày nay. Trong thời gian ấy, xa sự
náo nhiệt của đô thành, trong một nơi có cây già bóng cả, giữa một không
khí yên lặng trang nghiêm, Lý Tế Xuyên có đầy đủ thì giờ để đọc sách, viết
văn, sưu tầm tài liệu, nhất là suy nghĩ về người xưa. Ông luôn luôn đi về cái
thế giới cổ sơ ấy; ông sống với những nhân vật của ông, thấm nhuần cái
không khí bao quanh họ, thấu triệt tinh thần họ. Khoa cử của triều đình đã
không cám dỗ được nhà văn. Tên tuổi của ông không được ghi trên bằng
cấp nhưng những ngày âm thầm tự học cũng như những sáng tác kia đã làm
cho tên tuổi của ông lừng lẫy. Ngoài ra, xét theo nội dung tư tưởng của tác
phẩm, Lý Tế Xuyên còn tỏ ra là một nhà văn chẳng những thấu hiểu sâu xa
Phật giáo mà còn là một nhà nho say mê. Ngay trong bài Tựa, ông đã trình
bày phương pháp của ông khi viết sách, cái phương châm mà ông đã theo.
Thận trọng, khiêm tốn, biết phân biệt kỹ càng, có óc thẩm mỹ, vừa thích cái
tinh thần tích cực của nhà nho vừa ưa cái vẻ huyền bí thiêng liêng của quá
khứ, Lý Tế Xuyên bất cứ ở chỗ nào đã biểu lộ được sự chừng mực, sự giản
dị, sự sáng sủa và cân đối. Một con người như vậy phải được sự hâm mộ
của đương thời và của hậu lai.