VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 51

số thanh niên Việt Nam vào đội Hiến binh và thông ngôn của họ, và đặc biệt
họ ngấm ngầm tuyên truyền cho sự trở về tất yếu của Kỳ Ngoại Hầu Cường
Để, lúc bấy giờ đang lưu vong trên đất Nhật.
Kỳ Ngoại Hầu Cường Để nguyên là cháu đích tôn của Mỹ Đường Nguyễn
Phúc Đan mà ông này lại vốn là trưởng nam của Hoàng tử Cảnh. Quyết
định xuất dương để vận động chống Pháp của Hoàng thân Cường Để là vừa
để trả nợ nước vừa để trả thù nhà. Trả nợ nước là nhiệm vụ chung của toàn
dân ta trong giai đoạn bị ngoại thuộc đó, dù ở giai tầng nào trong xã hội, dù
đứng ở vị trí nào trong lòng dân tộc, ngoại trừ một thiểu số được thụ hưởng
đặc quyền đặc lợi của Pháp và liên hệ máu thịt với những định chế giáo
quyền và thế quyền tại mẫu quốc. Kỳ Ngoại Hầu Cường Để là Hoàng thân
quốc thích vừa lại là người thật tâm yêu nước, yêu dân nên việc ông xả thân
tranh đầu là điều hiển nhiên. Trả thù nhà là vì sau khi vua Gia Long băng
hà, chi hệ thuộc Hoàng tử Cảnh vì đã bỏ đạo gia tiên, nhục mạ Phật giáo, lại
còn bị giám mục Pigneau de Béhaine xúi dục theo Công giáo La Mã qua
hành động đòi mẹ bôi phân lên tượng Phật, nên không được Hoàng phái
đồng ý cho nối nghiệp cha [2] mà lại để cho vua Minh Mạng, một vị vua
thông minh, cương nghị và chống Pháp trong tinh thần quốc gia cực đoan
nối ngôi.[3] Chi hệ Hoàng tử Cảnh bị biếm hạ xuống thành hàng thứ dân và
phải sống khổ nhục cho đến năm 1848 mới được vua Tự Đức gia ân phục
hồi lại tước vị và ban cho một số tiền phụ cấp nhỏ nhoi.[4]
Hoàng thân Cường Để xuất dương qua Nhật, cùng với cụ Phan Bội Châu
hoạt động chống Pháp dành độc lập nhằm quang phục đất nước và được cụ
Phan tôn làm Minh chủ trong tổ chức Cách Mạng Việt Nam Quang Phục
Hội do cụ thành lập. Hai người con trai của cụ Hoàng thân là ông Tráng Liệt
và ông Tráng Cử ở lại quê nhà trong cảnh nghèo khó, không ai để nương
tựa, lại bị người Pháp gây khó khăn nên không tiến thân được. Ông Tráng
Liệt sau đó được làm thư ký công nhật ở phòng Văn khố tòa Khâm sứ Huế,
còn ông Tráng Cử thì đi dạy ở một trường tiểu học nhỏ tại Trung phần,
trong chánh sách mua chuộc của người Pháp.
Lúc bấy giờ, thế chiến thứ hai đang ở cao điểm thắng lợi của phe Trục Đức-
Ý-Nhật. Quân đội của họ đánh tan các lực lượng đề kháng yếu ớt và thiếu