Quốc gia Champa
Thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên, khi quân đội của đế quốc Trung
Hoa áp đặt nền thống trị của mình tại Việt Nam, ở phía nam vĩ tuyến 18,
cùng sống với những thành phần Nguyên - Việt(Proto - Vietnamien) có
nhiều tộc người Mã Lại - Polinêdieng tập hợp nhau lại thành những công
quốc tự trị. Những tộc người sống trên vùng hiện nay là lãnh thổ các tỉnh
Quảng Nam - Đà Nẵng, Bình Định và Quảng Ngãi gọi là nhóm Cây
dừa(tiếng Phạn: Narikelavamsa) cũng phải chịu sự đô hộ của Trung Quốc,
lãnh thổ của họ trở thành quận Nhật Nam bị sáp nhập vào đế quốc Trung
Hoa của nhà Hán.
Xa hơn về phía Nam là nhóm Cây cau(tiếng Phạn: Kramukavamsa) từ
thế kỷ thứ nhất, đã lập nên một vương quốc tự trị về sau lấy tên là
Pandaranga, có lãnh thổ trải dài giữa đèo Cù Mông và châu thổ sông Đồng
Nai. Đứng trước sự đô hộ và đe dọa của đế quốc Trung Hoa, các nhóm
người Mã Lai - Polinêđiêng đã nhiều lần chung sức với người Việt Nam để
chống lại kẻ thù chung. Nhiều cuộc khởi nghĩa đã nổ ra thường là có phối
hợp với những cuộc khởi nghĩa của các nhóm người Nguyên - Việt, nhất là
ở những vùng cực Nam của đất Việt Nam.
Vào cuối thế kỷ thứ hai, Trung Quốc lâm vào tình trạng rối loạn nghiêm
trọng, dân cư các vùng lãnh thổ ở phía Nam rối loạn nghiêm trọng, dân cư
các vùng lãnh thổ ở phía Nam Đèo Hải Vân thuộc nhóm Cây dừa nổi dậy
giành quyền tự chủ và lập thành một vương quốc trải dài từ đèo Hải Vân
đến đèo Cù Mông(Quảng Nam, Đà Nẵng và Bình Định ngày nay) được các
sử gia Trung Quốc gọi là Lâm ấp. Đến thế kỷ thứ tư, quân của Lâm Ấp tiến
lên phía bắc giết chết viên quan người Trung Quốc cai trị quận Nhật Nam.
Lãnh thổ của Lâm Ấp được mở rộng đến tận Đèo Ngang(vĩ tuyến 18). Chỉ
đến thế kỷ thứ sáu, mới thấy xuất hiện trên các bia đá của vương quốc này
danh từ Champa. Như vậy là ở thế kỷ đó đã tồn tại hai vương quốc, vương
quốc Champa phía bắc và vương quốc Champa phía nam(là Pandaranga cũ)
