Sơ lược
Ngày 31 tháng 8 năm 1858, một hạm đội Pháp tiến công Đà Nẵng, mở
đầu cuộc chiến tranh chinh phục thuộc địa của đế quốc Pháp diễn ra qua
nhiều giai đoạn từ năm 1858 đến năm 1884, cho đến khi thôn tính hoàn
toàn Việt Nam.
Đế quốc Pháp giữa lúc bành trướng mạnh mẽ đã đánh vào một nền quân
chủ phong kiến đang suy tàn. Vương triều Nguyễn lên nắm quyền, sau khi
đàn áp một phong trào khởi nghĩa rộng lớn, đã khôi phục chế độ phong
kiến dưới dạng khắc nghiệt nhất của chế độ này. Nhưng các cuộc nổi dậy
của nông dân không vì thế mà không tiếp tục nổ ra, thử thách nghiêm trọng
bộ máy cai trị chủ yếu gồm giới quan lại được nhào nặn theo hệ ý thức
Khổng giáo rất bảo thủ và câu nệ nghi thức cộng với giới hào lý xuất thân
từ giai cấp địa chủ ở cấp thôn xã. Những phương tiện kỹ thuật thô sơ không
cho phép cai trị có hiệu quả một lãnh thổ trải dài trên hàng nghìn cây số từ
Bắc đến Nam. Thực dân Pháp đã nhằm vào vùng đất khó bảo toàn nhất là
miền Nam để mở đầu cuộc xâm lược.
Đương đầu với nạn ngoại xâm, về phía Việt Nam có hai phái đối địch
nhau, phái chủ hòa và phái chủ liến. Nhà vua và các quan đại thần trong
triều đều hoảng sợ vì những vũ khí hiện đại của người Pháp; họ cũng sai
lầm trong sự đánh giá những ý đồ của kẻ xâm lược, tưởng rằng người Pháp
đến từ rất xa, cho nên tính chuyện đòi những lợi thế về thương mại nhiều
hơn là nghĩ đến việc chinh phục lãnh thổ. Vả chăng vương triều Nguyễn
luôn luôn bận tay đàn áp các cuộc nổi dậy, không thể và cũng không muốn
động viên tất cả sức mạnh dân tộc để chống ngoại xâm. Vì tất cả những lý
do đó, nhà vua và các đại thần trong triều đã thi hành chính sách ''hòa
nghị''(hòa bình và thương lượng), cố né tránh những đòn săm sét của kẻ
xâm lược bằng những nhân nhượng ngày càng quan trọng. Ngược lại, một
bộ phận trong giới quan lại, đại đa số các sĩ phu và nhân dân nói chung,
