Tổ chức giáo dục và văn hóa
Về phương diện văn hóa, chính sách của thực dân Pháp cố gắng nâng
cao trình độ học vấn của dân chúng thì ít, mà chủ yếu một mặt nhằm xây
dựng đội ngũ viên chức làm thuộc hạ cho bộ máy cầm quyền, mặt khác tạo
ra một đội ngũ trí thức ''mất gốc dân tộc'', xa rời hẳn nền văn hóa dân tộc
mất hết tinh thần độc lập về phương diện văn hóa. Trước thời Doumer,
những viên toàn quyền đầu tiên đã một thời nghĩ đến việc sử dụng nền giáo
dục truyền thống làm công cụ phục vụ cho họ. Doumer đã duy trì chế độ thi
tuyển quan trường cũ ở Bắc Kỳ cho đến năm 1915, ở Trung Kỳ đến năm
1918. Từ năm 1862, chữ quốc ngữ, hình thức chuyển ngôn ngữ tiếng Việt
bằng chữ cái La tinh, được sử dụng ở Nam Kỳ rồi lan dần ra cả nước. Năm
1896, chính quyền thuộc địa cho đưa chữ quốc ngữ vào một vài môn thi
của các kỳ thi tuyển chọn quan lại. Năm 1903, một môn thi tiếng Pháp trở
thành bắt buộc trong các kỳ thi cử đó.
Dần dần, thay vào nền giáo dục truyền thống là một nền giáo dục gọi là
“Pháp - Việt” chủ yếu để tuyển chọn một số ít công nhân và viên chức
thuộc hạ cho chết thuộc địa. Một vài trường chuyên nghiệp được mở ra, và
vào năm 1901, Trường Y khoa được thành lập lên để đào tạo những thầy
thuốc phụ ngạch(y sĩ). Thực ra ở cấp nào cũng chỉ là một thứ giáo dục rẻ
tiền. Ngay như Trường Đại học Đông Dương, mở cửa từ năm 1908, trước
sau vẫn chỉ dạy một chương trình què quặt, méo mó. Nhà trường dạy bằng
tiếng Pháp, việc học ngôn ngữ và lịch sử dân tộc bị thu hẹp đến mức chỉ để
gọi là cho có. Học sinh và sinh viên đọc thuộc lòng câu ''Tổ tiên của chúng
ta là người Gô Loa'', bình luận hết ngày này sang tháng khác về Racine và
Chateaubriand mà chẳng bao giờ đi sâu nghiên cứu văn hóa Việt Nam.
Ngay cả những tác giả Pháp thế kỷ XVIII, như Montesquieu, Rousseau...
cũng bị cấm đoán. Trong Trường Đại học Đông Dương, không có khoa dạy
các môn khoa học, cũng không có trường đào tạo kỹ sư.
