Tính chất quan trọng nhất của nền giáo dục thuộc địa là sự hạn chế tối đa
theo tinh thần chủ nghĩa Malthus(
). Chính quyền thuộc địa ra sức hạn chế
tối đa việc truyền bá học vấn. Ở nước Việt Nam truyền thống, mặc dầu chế
độ phong kiến ngăn cản bằng mọi cách, nhân dân rất hiếu học vẫn tổ chức
được ở hầu khắp các thôn xã những lớp học cho trẻ em. Việc thay thế nền
giáo dục truyền thống bằng nền giáo dục thuộc địa đã làm giảm đột ngột số
lượng các trường học và học sinh, mở rộng diện người mù chữ. Một trong
những yêu sách chủ yếu của nhân dân Việt Nam trong suốt thời kỳ thuộc
địa là đòi hỏi vừa phổ cập giáo dục vừa Việt Nam hóa giáo dục. Do áp lực
thường xuyên như vậy nên chính quyền thuộc địa buộc lòng phải lập ra một
số trường học.
Trường đại học được thành lập năm 1908, chủ yếu là nhằm mục đích giữ
chân những thanh niên có ý muốn sang Nhật Bản du học. Thế nhưng,
chẳng bao giờ có được một sự phổ biến giáo dục mạnh mẽ: 90% trẻ em
Việt Nam không được đến trường, vào những thời kỳ sáng sủa nhất cũng
chỉ có được ba trường trung học cho cả nước Việt Nam.(Cộng đồng người
Pháp chỉ gồm mấy chục nghìn người cũng có đến ba trường trung học cho
con em của họ.) Ba chục năm sau, kể từ ngày thành lập, Trường đại học chỉ
vẻn vẹn có 600 sinh viên.
Nhằm khai thác hiệu quả hơn những tài nguyên của đất nước này, vào
cuối thế kỷ IX, chính quyền thuộc địa đã lập ra vài viện nghiên cứu:
Trường Viễn Đông Bác Cổ, Viện Pasteur, Nha Khí tượng thủy văn, Cục địa
chất, địa lý, Trường Lâm nghiệp v.v... Mặc dù trong một số lĩnh vực, các
nhà nghiên cứu người Pháp đã thực hiện được một số công trình bổ ích,
toàn bộ hoạt động của các Viện nghiên cứu ấy đều hướng vào phục vụ công
cuộc khai thác thuộc địa. Vả chăng, người Việt Nam đã bị gạt khỏi mọi
công việc nghiên cứu một cách có hệ thống.
Một trong những yếu tố văn hóa quan trọng nhất là việc dùng chữ quốc
ngữ thay cho thứ chữ viết tượng hình trước đó(chữ Hán). Việc in ấn báo chí
và sách vở bằng chữ quốc ngữ phát triển rất nhanh, bọn thực dân muốn sử
dụng nó làm công cụ tuyên truyền phục vụ cho họ, nhưng chữ quốc ngữ đã
