Bước ngoặt lớn năm 1945
Đầu năm 1945, thất bại của phe "Trục'' đã rõ ràng. Ở Pháp, Chính phủ
Vi-si bị đổ. Quân Nhật thất bại hết trận này đến trận khác cả ở Trung Quốc
lẫn trên Thái Bình Dương. Ở Đông Dương, các phần tử theo phái Đờ Gôn,
đặc biệt là binh lính, bắt đầu chuẩn bị việc khôi phục chế độ thuộc địa. Từ
Brazzaville, ngày 8 tháng 2 năm 1945, Đờ Gôn ra một bản tuyên ngôn mới,
hứa hẹn một vài quyền tự trị cho Đông Dương. Đối với Chính phủ mới của
Pháp, vấn đề là đưa quân đội Pháp trở lại nhằm cứu vãn sự có mặt của nước
Pháp ở Viễn Đông. Người Nhật bị lâm vào tình thế khó khăn đứng trước
một phong trào cách mạng không ngừng lan rộng và khả năng người Pháp
trở mặt. Nhật đã không để cho Pháp có thì giờ hành động. Ngày 9 tháng 3
năm 1945, quân đội Nhật tước khí giới của Pháp mà không gặp phải một sự
kháng cự gì đáng kể. Chỉ qua một đêm, toàn thể bộ khung tòa lâu đài chế
độ thuộc địa của Pháp sụp đổ. Vào thời gian này, nạn đói bắt đầu hoành
hành: những vụ trưng thu, tích trữ gạo, nạn đầu cơ càng làm cho tình hình
vốn đã bất ổn càng trầm trọng thêm. Quần chúng nhân dân sôi sục, Việt
Minh kêu gọi các lực lượng nhân dân đẩy mạnh chiến tranh du kích, kêu
gọi quần chúng nông dân chiếm các kho thóc của Nhật.
Các đảng phái thân Nhật, đặc biệt là Đảng Đại Việt, ra sức cựa quậy
hòng làm cho quần chúng tin vào sự hào hiệp của người Nhật, vào huyền
thoại một nền độc lập sẽ được giành lại với sự giúp đỡ của người Nhật, ráo
riết tuyên truyền cho những khẩu hiệu do người Nhật tung ra: hợp tác kinh
tế, độc lập dân tộc, liên minh quân sự để xây dựng khối Đại Đông Á. Thủ
đoạn tuyên truyền ấy không mấy ảnh hưởng đối với một nước mà dân
chúng hầu hết đã đi theo Việt Minh. Bản tuyên bố độc lập của vua Bảo Đại
hủy bỏ mọi hiệp ước ký với Pháp trước đây và gắn bó liên minh giữa Việt
Nam với Nhật Bản, tuyệt nhiên không thay đổi được tình thế. Khó khăn
lắm người Nhật và Bảo Đại rốt cuộc mới tìm được một Thủ tướng là Trần
Trọng Kim và Hội đồng Bộ trưởng mãi đến ngày 17 tháng 4, mới thành lập
