Những biện pháp kinh tế không chỉ góp phần củng cố kháng chiến, mà
còn tạo ra mầm mống của một khu vực quốc doanh, tiền đề của nền kinh tế
xã hội chủ nghĩa tương lai.
Trên bình diện văn hóa, cũng có một bước ngoặt quan trọng. Trong khi
cuộc đấu tranh chống nạn mù chữ vẫn được tiếp tục, từ sau năm 1951,
người ta chú ý nhấn mạnh việc bổ túc văn hóa cho cán bộ và chiến sĩ, cho
những người đã biết đọc biết viết, nhằm tạo điều kiện cho lớp người xuất
thân từ quần chúng nhân dân, có thể đảm nhiệm những trách nhiệm ngày
càng quan trọng hơn. Ở các trường phổ thông, cuộc tổng cải cách được mở
đầu từ năm 1950: thiết lập một ngành học phổ thông duy nhất 9 năm với
những thay đổi quan trọng trong chương trình và phương pháp giảng dạy
nhằm đào tạo những con người mới có khả năng gánh vác những nhiệm vụ
cách mạng trong thời kỳ mới. Năm 1953, số học sinh ở các vùng tự do vượt
quá 1 triệu; đến năm 1954, số sinh viên ở các trường cao đẳng lên đến
1.528 người. Có một số sinh viên được cử đi học ở các nước xã hội chủ
nghĩa.
Một sự kiện quan trọng trong lĩnh vực văn hóa sau năm 1951, là việc các
nhà văn, nghệ sĩ và nhà khoa học ngày một ý thức sâu sắc hơn vế sự cán
thiết phải gắn chặt hoạt động của mình với cuộc đấu tranh cách mạng của
toàn dân. Năm 1946, sẵn lòng yêu nước nồng nàn, những con người này đã
hy sinh cuộc sông đầy đủ tiện nghi của mình để đi theo kháng chiến. Tuy
nhiên, trong những năm đầu, nhiều người vẫn còn giữ những quan niệm lỗi
thời về lao động sáng tạo nghệ thuật. Năm 1948, những vấn đế này đã được
ông Trường Chinh làm rõ trong bài phát biểu về “Chủ nghĩa Mác và những
vấn đề văn hóa” Việt Nam, tại một đại hội văn hóa toàn quốc. Những mối
tiếp xúc giữa các văn nghệ sĩ với các chiến sĩ quân đội nhân dân, với quần
chúng, việc văn nghệ sĩ tham gia chiến đấu và sản xuất đã dần dần đưa đến
những biến chuyển sâu sắc trong quan niệm của những người hoạt động
văn hóa. Vả chăng bên cạnh các văn nghệ sĩ cũ đã xuất hiện một thế hệ mới
sinh thành từ cuộc kháng chiến.
