trang thơ. Cũng những con người ấy khi thời bình thì ngợi ca vẻ đẹp của
đất nước, đến những giờ phút nguy nan lại cầm bút để cố vũ cuộc chiến đấu
của dân tộc.
Vua Trần Nhân Tông, người đã chiến thắng quân Mông Cổ đã để lại cho
hậu thế bức tranh vẽ cảnh hoàng hôn dưới đây:
Trước xóm, sau thôn tựa khói lồng
Bóng chiều man mác có dường không
Theo lời kèn mục trâu về hết
Cò trắng từng đôi liệng xuống đồng
(Bản dịch của Ngô Tất Tố- Hợp tuyển thơ văn Việt Nam)
Vị tổng tư lệnh của nhà vua là Trần Hưng Đạo, khi quân Mông Cổ kéo
vào đã thảo bài Hịch tướng sĩ là một trong số những viên ngọc đẹp nhất của
nền văn học dân tộc:
“Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt
đầm đìa, chỉ giận không được phanh thây xé xác, ăn gan uống máu quân
thù. Nay các ngươi ngồi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thậm chí quốc sỉ
mà không biết thẹn, làm tướng triều đình phải hầu quân giặc mà không biết
nhục, nghe nhạc thái thường đãi yến ngụy sứ mà không biết căm, hoặc lấy
việc chọi gà làm vui, hoặc lấy việc đánh bạc làm tiêu khiển, hoặc vui thú
ruộng vườn, hoặc quyến luyến vợ con, hoặc lo làm giàu mà quên việc nước,
hoặc ham săn bắn mà việc binh, hoặc thích rượu ngon, hoặc mê tiếng hát.
Nếu có giặc Mông Cổ tràn sang thì cựa gà trống không thể đạp thủng áo
giáp của giặc, mẹo cờ bạc không thể dùng làm mưu lược nhà binh, ruộng
vườn giàu không thể chuộc tấm thân ngàn vàng, vợ con bận không ích gì
cho việc quân quốc, tiền của dẫu nhiều không mua được đầu giặc, chó săn
tuy khỏe không đuổi được quân thù, chén rượu ngon không thể làm cho
giặc say chết, tiếng hát hay không thể làm cho giặc điếc tai. Lúc bấy giờ,
chủ tôi nhà ta cùng bị bắt, đau xót biết chừng nào? Chẳng những gia quyến
ta bị đuổi mà vợ con các người cũng bị bắt đi, chẳng những con cháu ta
kiếp này chịu nhục, rồi đến trăm năm sau, tiếng đó khôn rửa, tiếng xấu còn
