Phong trào Cần Vương và cuộc chiến đấu của
nhân dân
Ngay cả sau khi triều đình ký hiệp ước đầu hàng năm 1883, những người
thuộc phe chủ chiến ở lại triều đình đứng đầu là Tôn Thất Thuyết vẫn
không chịu ngồi yên, trong khi trên cả nước, toàn thể nhân dân cùng với
các nhà nho tổ chức nhau lại để tiếp tục cuộc chiến đấu. Quan phụ chính
Tôn Thất Thuyết ra lệnh xây pháo đài Tân Sở ở Quảng Trị và cho chuyển
kho tàng của nhà vua đến đấy. Tháng 7 năm 1884, vua mới là Hàm Nghi
đăng quang ở tuổi mười hai. Người Pháp tìm cách áp đặt một hiệp ước mới,
chia nước Việt Nam thành 3 vùng: Nam Kỳ được cai trị như một thuộc địa
của Pháp, Bắc Kỳ nửa thuộc địa, nửa đất bảo hộ và Trung Kỳ là đất bảo hộ.
Sự thống nhất của đất nước bị tổn thương nghiêm trọng.
Trong khi đó, cuộc kháng chiến của nhân dân Bắc Kỳ vẫn tiếp diễn mạnh
mẽ. Bộ chỉ huy Pháp muốn tiến công ngay vào Huế để đánh gục đầu não
của phong trào, đòi thải hồi những viên đại thần chủ chiến, đặc biệt là quan
phụ chính Tôn Thất Thuyết Người Pháp đòi triều đình phải giao lại cho họ
các súng đại bác, giảm bớt số quân có vũ trang, buộc hội đồng cơ mật phải
từ chức để thay vào đó bằng những kẻ thân Pháp.
Tháng 6 năm 1885, tướng Pháp De Courcy đổ bộ lên Huế, buộc giải tán
quân đội Việt Nam. Đêm mồng 4 tháng 7, phụ chính Tôn Thất Thuyết và
một vị quan là Trần Xuân Soạn tiến công các vị trí của quân Pháp. Một trận
đánh đẫm máu đã diễn ra với kết cục là quân Pháp chiếm đóng thủ đô.
Nhưng trước đó, vua Hàm Nghi và triều đình đã rời Huế lên núi, xuống
chiếu Cần Vương, kêu gọi cả nước ủng hộ vương triều trong cuộc chiến
đấu. Lớp quan chức phe chủ chiến trở lại nắm quyền và khắp nơi trong cả
nước, nhân dân cùng các nho sĩ nhiệt liệt hưởng ứng lời kêu gọi của nhà
vua. Tuy nhiên, bộ phận triều thần thuộc phe chủ hòa quay trở lại Huế,
