Sự khai thác kinh tế thuộc địa
Tất cả bộ máy hành chính, quân sự, tài chính, văn hóa ấy rút cục là để
củng cố hệ thống kinh tế thuộc địa, phục vụ công cuộc khai thác kinh tế
trên đất nước này đưa lại lợi nhuận cho các công ty tư bản Pháp đã đầu tư
vào các doanh nghiệp Đông Dương. Xứ thuộc địa này phải trở thành một
thị trường tiêu thụ các sản phẩm công nghiệp của Pháp, một nguồn cung
cấp nguyên liệu và nhân công rẻ mạt. Thế là một mặt dành ưu tiên cho nhập
khẩu hàng công nghiệp Pháp, đối thủ cạnh tranh nguy hiểm làm phá sản
nền thủ công truyền thống, mặt khác là từ chối không chịu phát triển nền
công nghiệp trên đất nước này; tập trung vốn của Pháp để sản xuất những
sản phẩm có thể xuất khẩu được ngay: than, quặng, cao su dùng mọi biện
pháp ngăn cản sự ra đời của một nền công nghiệp tư bản chủ nghĩa Việt
Nam. Một hệ thống thuế quan đánh thuế nặng các hàng hóa nhập từ nước
ngoài - trừ Pháp, đảm bảo cho Pháp gần như nắm độc quyền thị trường
Đông Dương. Vả chăng, trái với những đóng góp nặng nề đè lên người
đóng thuế Việt Nam, các Công ty Pháp lại được hưởng một chế độ thuế
khóa nhẹ nhất, được hưởng những miễn giảm, những trợ cấp, được ký
những hợp đồng béo bở với Nhà nước; chi phí cho mọi thứ đó tất nhiên đều
lấy từ tiền thuế do người Việt Nam đóng.
Ngay từ năm 1897, một sắc lệnh ban bố nhiều khoản chuyển nhượng về
hầm mỏ cho các công ty Pháp với những điều kiện đặc biệt có lợi. Từ đầu
thế kỷ XX, cùng với các mỏ than Quảng Yên, nhiều mỏ thiếc, mỏ vàng, mỏ
vôn-phram và ăngti-moan cũng được khai thác. Hầu hết sản phẩm khai thác
đều được xuất khẩu. Công nghiệp chế biến chỉ được phát triển một cách
chiếu lệ, chính quyền thuộc địa luôn chủ tâm không mở mang tại chỗ một
nền công nghiệp cạnh tranh với nền công nghiệp của nước Pháp. Những
năm đầu thế kỷ XX, xuất hiện trước hết ở Nam Kỳ những nhà máy xay xát
gạo để xuất khẩu; những nhà máy này lớn dần đến mức cung cấp được
hàng trăm nghìn tấn gạo. Ở Bắc Kỳ mọc lên một số công ty: Công ty
