Nam Kì ngày nay, duy chỉ có giảng hòa là hơn cả, nếu không thì sẽ nẩy
sinh rất nhiều trở ngại.
(Toàn bộ lời tâu của ông) đại để như sau: -Thần vẫn nghe các nhà binh
nói rằng, tàu của Pháp chạy bằng hơi nước, nhanh như bay. Súng của họ có
thể bắn vỡ thành, công phá đến vài nhẫn (mỗi nhẫn tương đương với 8
thước mộc, mỗi thước mộc tương đương với 0,425 mét – NKT), lại bắn xa
được vài mươi dặm (mỗi dặm bộ tương đương với chừng 500 mét – NKT).
Họ có những khí giới như vậy, ta đánh hay giữ đều khó cả. Thoạt nghe,
lòng thần vẫn chưa tin, nhưng đến năm Thiệu Trị thứ bảy (tức năm 1847 –
NKT), mùa xuân, tàu của Pháp đến Đà Nẵng chưa đầy vài khắc đã bắn vỡ
năm chiếc thuyền đồng cỡ lớn của ta. Lần ấy, thần ở Quảng Nam nên được
trông thấy rõ ràng. Ba bốn năm nay, quân ta đâu phải không mạnh, đồn lũy
của ta đâu phải không vững, nhưng vẫn không thể đánh được họ là vì tàu và
súng của họ hơn hẳn ta, và chúng lại đánh rất dữ dội. Các quan ở quân thứ
không tự so sánh họ với mình, gượng ép mà đánh nên mới thua. Thần đến
Biên Hòa, xét thấy tình thế rất cấp bách, cho nên mới bất đắc dĩ phải người
đến gặp tưNng Pháp để vặn hỏi, tiếng là tạm mượn kế để hoãn binh, thực là
để tỏ cái ý ngu của thần, ấy là sự thể đã đến lúc đánh hay giữ đều không
được. Không hòa tất không định nổi thời cuộc, cho nên lời tâu của thần đều
từ kế ấy mà ra, (nếu có bề nào), thần xin một mình chịu tội. Hòa thì hẳn
nhiên là thua kém, nhưng sự thể ở Nam Kì không thể làm gì hơn được.
Tình thế đến vậy, dẫu binh thuyền của ta có nhiều cũng chưa chắc dùng
được, bởi từ lâu, người Pháp đã cho rằng ta lạnh nhạt với họ, họ sợ các lân
bang khinh khi, cho nên, cốt dùng binh mạnh mà bức bách để mong ta
giảng hòa. Cứ xem những lần sai người đến xin giảng hòa từ trước thì có
thể tin là họ thực lòng xin hòa. Lại nghĩ, bờ biển nước ta rất dài, mà từ lúc
dùng binh đến nay, ta vẫn tránh sở trường thủy chiến của họ, nên binh
thuyền để đó không dùng, tức là binh lực của ta đã giảm bớt mất một nửa
rồi vậy. Nay, chỉ cậy ở súng lớn và thành lũy để làm kế đánh hoặc giữ, thì
việc đánh hay giữ lại càng khó nói. Nếu ta không hòa, họ đánh mãi không
thôi, thì binh đao luôn gây ra tai họa, kẻ ngu thần này thực sự lấy làm lo
