37. Khí khái Phạm Văn Nghị
Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập quyển 33) chép rằng:
“Phạm Văn Nghị hiệu là Nghĩa Trai, người huyện Đại An, tỉnh Nam
Định. Năm Minh Mạng thứ mười chín (tức năm Mậu Tuất 1838 – NKT)
ông đỗ Tiến sĩ, làm quan bắt đầu từ chức Hàn lâm Tu soạn
rồi Tri phủ
phủ Lý Nhân. (Phạm Văn Nghị) khi làm quan thường không thích giấy tờ
án kiện, hễ dân có việc phải tranh tụng lẫn nhau thì ông hay lấy điều nghĩa
và đức hiếu để khuyên bảo. Sau, ông được thăng làm Biên tu ở Quốc Sử
Quán. (Chẳng bao lâu), nhân vì có bệnh, ông cáo quan xin về dạy học. Học
trò của ông rất đông, nhiều người thành đạt, và trong số những người thành
đạt ấy, phần nhiều đều ra làm quan.
Nơi ông ở gần cửa biển Đại An, thấy đất gần cửa biển bỏ không, ông bèn
chiêu tập người cùng làng đến để khẩn hoang lập ấp đặt tên cho nơi mới
khai khẩn ấy là trại Sĩ Lâm.
Năm Tự Đức thứ mười một (tức năm Mậu Ngọ, 1858 – NKT), ông được
khởi phục, cho lãnh chức Đốc học Nam Định. Năm ấy có biến ở Sơn Trà
(chỉ việc thực dân Pháp nổ súng vào bán đảo Sơn Trà, mở đầu cuộc chiến
tranh xâm lược nước ta – NKT), ông dâng sớ xin tập hợp nghĩa dũng để
theo quân (triều đình) đi đánh giặc, nhưng khi ông đến thì họa binh lửa đã
chuyển về Nam (chỉ việc thực dân Pháp kéo quân vào Nam đánh chiếm Gia
Định – NKT). Vua cho rằng, (Phạm Văn) Nghị là người có dũng khí và chí
lớn hơn người, liền khen ngợi rồi cho về giữ chức cũ. Khi ấy, giặc ở Đông
Bắc lại quấy nhiễu (chỉ bọn thổ phỉ người Trung Quốc tràn sang quấy phá
nước ta – NKT) cho nên (Phạm) Văn Nghị lại đem số nghĩa dũng đã chiêu
mộ được trước đó, đến đóng giữ ở đồn Thượng Nguyên vài tháng mới thôi.
Triều đình thăng ông làm Hàn Lâm Viện Thị giảng Học sĩ, nhưng ông vì
bệnh nên lại xin về nghỉ.
(Phạm) Văn Nghị cùng với Doãn Khuê (đỗ Tiến sĩ cùng khoa với Phạm
Văn Nghị – NKT) được kẻ sĩ đương thời rất mến phục. Hai ông đối đãi với
họ rất ưu ái. Có lần (Doãn) Khuê vào bái yết Vua, Vua thong thả hỏi
