42. Chuyện Lê Đình Dao
Lê Đình Dao người Thuận Xương, tỉnh Quảng Trị, sinh năm Quý Mùi
(1823), mất năm Kỉ Mão (1879), thọ 56 tuổi. Khoa Tân Hợi, năm Tự Đức
thứ tư (1851), Lê Đình Dao đỗ Phó bảng và bắt đầu làm quan kể từ đó. Tuy
là người nổi tiếng học rộng nhưng Lê Đình Dao làm quan chỉ đến chức cao
nhất là Viên ngoại lang bộ Hộ.
Sinh thời, Lê Đình Dao là người thanh liêm, đức độ và không bao giờ
chịu cầu cạnh ai. Sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển 37)
chép chuyện Lê Đình Dao có hai đoạn rất đáng lưu ý như sau:
- “Lê Đình Dao tự là Bá Ngọc, người Thuận Xương, tỉnh Quảng Trị.
Thân phụ của ông tên là (Lê) Đình Khuê, nổi danh là bậc túc nho, nhưng
bấy giờ đi thi cứ bị quan trường đánh hỏng mãi, bèn đến nơi hẻo lánh cư
ngụ và mở trường dạy học, học trò theo học rất đông. Nhà (Lê Đình Khuê)
rất nghèo, chỉ có mỗi một con trâu làm chỗ dựa để tính kế sinh nhai. Lúc
nhỏ (Lê) Đình Dao phải vừa chăn trâu vừa học, tối về, thân phụ hỏi về
nghĩa lí của sách, trả lời khá tốt nên thân phụ lấy làm lạ, bèn bán trâu đi để
lo cho ông học hành. Khi lớn lên cũng là khi ông nổi tiếng hay chữ. Năm
hai mươi lăm tuổi ông đỗ trường Hương (tức đỗ Cử nhân – NKT) và năm
sau thi Hội thì đỗ đấu bảng phụ (tức đứng đầu hàng Phó bảng – NKT)”.
- “(Lê) Đình Dao tính tình chất phác, hòa thuận, có phong độ của bậc cổ
nhân. Ông làm quan trải gần ba mươi năm nhưng chỉ chìm đắm ở hàng
quan thấp, vậy mà vẫn điềm nhiên an phận, không hề tỏ rõ sự buồn bực với
ai. Bấy giờ (Lê Đình) Dao có nhiều bạn bè là người cùng quê, làm quan với
những chức vụ rất quan trọng, nên cũng có người khuyên ông, chỉ cần tới
yết kiến vài lần là được chức quan cao hơn, nhưng (Lê) Đình Dao chỉ từ tạ
mà nói là mình vụng về, đâu dám lạm làm như thế. Khi ông về già, bạn bè
nhiều người được làm quan to, nhiều lần xin tiến cử (Lê Đình) Dao lên
hàng đại thần, và đã xin được chỉ dụ chấp thuận của Vua, nhưng chưa kịp
nhận chức thì (Lê) Đình Dao đã mất.”
Lời bàn
