Nhận xét về hành vi của bọn Đỗ Duy Trung, các sử gia thời Nguyễn, tác
giả của bộ sách nói trên, đã có lời phê rất nghiêm khắc như sau: “Mất hết
lương tâm, nay, một lũ người ở Nam Kì cũng giống như thế” (tờ 45).
Sách Đại Việt thông sử (trang 226) cho biết thêm: “Khi vua Thái Tổ bình
định thiên hạ, Duy Trung cùng kế mới chịu hàng, y lại cùng bọn Trần
Phong, Nhữ Hốt mưu phản, liền bị giết ngay”.
Lời bàn
Chống nhà Hồ là việc riêng của Đỗ Duy Trung, nhưng phản quốc rồi làm
tay sai cho giặc là tội không thể tha thứ được. Sử thần thời Nguyễn ví Đỗ
Duy Trung với “một lũ người ở Nam Kì” (ý chỉ bọn Tôn Thọ Tường) thì
thật là chưa thấy hết tính chất đầy nguy hiểm của những hành vi mà Đỗ
Duy Trung và đồng bọn đã làm vậy.
Lê Lợi làm nên cuộc đại định, lại còn mở lượng hải hà mà bao dung, cơ
may cho một cuộc đổi đời của chúng đã đến, vậy mà rồi chứng nào vẫn tật
ấy, bị giết là phải lắm.
Phàm ở đời, làu thông thiên kinh vạn quyển mà quên hai chữ ái quốc thì
chưa thể gọi là bậc trí giả. Quên hai chữ này thì không phải là lỗi mà thực
là tội. Đã được nhắc cho nhớ mà lại không thèm nhớ thì đúng là đại tội. Lê
Lợi trị bằng lưỡi gươm chưa đủ, cho nên miệng thế đời đời mới góp lời để
trừng trị đó thôi. Lưu danh sử sách kiểu Đỗ Duy Trung và đồng bọn, nhục
nhã lắm thay!
