03. Vì sao hoàng đệ Lê Duy Hàn bị phế làm thứ dân
Lê Duy Hàn là em ruột của vua Lê Anh Tông (1556-1573), vì thế, sử
thường chép tên ông là Hoàng đệ Lê Duy Hàn. Bấy giờ, cuộc hỗn chiến
Nam – Bắc triều (cũng gọi là cuộc chiến tranh Lê Mạc) đang trong thời kì
quyết liệt, chính sự của cả Nam triều lẫn Bắc triều đều rối bời, dân tình cả
nước rất khốn khổ.
Xét về danh nghĩa, Nam triều là triều Lê nhưng quyền bính lại do
Nguyễn Kim nắm giữ. Năm 1545, Nguyễn Kim mất, Nam triều bị họ Trịnh
chuyên quyền, ngôi Hoàng đế của họ Lê chỉ là hư vị mà thôi. Sử gọi đó là
thời vua Lê – chúa Trịnh. Tất nhiên, trong tôn thất nhà Lê cũng có những
người nuôi chí khôi phục quyền lực cho dòng họ mình, và trong họ Trịnh,
cũng có không ít người thèm khát ngôi chúa, cho nên, họ kết bè kết cánh và
tìm cách thanh trừng lẫn nhau.
Cuộc nồi da nấu thịt lớn nhất và sớm nhất trong nội bộ họ Trịnh là cuộc
hỗn chiến giữa con trưởng của Trịnh Kiểm là Trịnh Cối với con thứ của
Trịnh Kiểm là Trịnh Tùng, diễn ra trong hai năm: 1569 và 1570, với kết cục
là Trịnh Tùng giành được ngôi chúa từ tay anh ruột của mình. Cuộc xung
đột lớn nhất và sớm nhất trong nội bộ họ Lê là cuộc xung đột giữa vua Lê
Anh Tông với em ruột của nhà vua là Lê Duy Hàn. Về sự kiện này, sách
Đại Việt sử kí toàn thư (Bản kỉ tục biên, quyển 16, tờ 25a) chép như sau:
“Mùa hạ, tháng tư (năm Kỉ Tị, 1569 – ND) Lê Duy Hàn là em ruột của
Nhà vua ngầm nuôi chí khác, lẻn vào cung cấm, lấy trộm ấn báu nên bị bắt,
nhưng rồi được tha. Sau đó, (Lê Duy) Hàn lại phạm thêm tội giết người,
(Nhà vua) đành phải giao cho đình thần nghị tội. Vua nói với Thượng
tướng (chỉ Trịnh Kiểm – ND) rằng: -Ta đang lúc tuổi trẻ, may nhờ được
Thượng phụ (chỉ Trịnh Kiểm – ND) và các quan văn võ tôn làm quân
trưởng, lòng những mong giữ tình thân ái, trong từ anh em ruột thịt đến gia
đình, ngoài từ quốc gia đến khắp thiên hạ, ai ai cũng được hưởng an vui.
Nay, Duy Hàn với ta, tuy sinh cùng một bọc nhưng cha mẹ đều mất sớm,
hắn chẳng chịu nghe lời dạy bảo, thường vụng trộm làm trò nhơ nhuốc,
