19. Nỗi lòng Khương Công Phụ
Khương Công Phụ người xã Sơn Ôi, huyện Yên Định (Thanh Hoá). Ông
sinh và mất năm nào không rõ, chỉ biết ông đỗ Tiến sĩ vào năm Canh Thân
(780) và làm quan cho nhà Đường, tức là người của cuối thế kỉ thứ VIII
đầu thế kỉ thứ IX. Em của Khương Công Phụ là Khương Công Phục, cũng
đỗ Tiến sĩ, làm quan cho nhà Đường, được phong tới chức Lang Trung bộ
lễ
. Như vậy, họ Khương là dòng họ đại khoa bảng rất hiếm hoi của nước
ta thời Bắc thuộc.
Tuy cũng là đỗ Tiến sĩ như mọi người, nhưng sử cũ cho biết, vì bài chế
sách của ông viết rất xuất sắc, cho nên, ông được vua Đường là Đường Đức
Tông đặc cách, cho làm tới chức Hữu thập di Hàn lâm Học sĩ
, kiêm Kinh
triệu Hộ Tào tham quân.
Sinh thời, Khương Công Phụ là người cương trực và trí lực rất mạnh mẽ.
Sách Đại Việt sử kí toàn thư (ngoại kỉ, quyển 5, tờ 5a-b) chép về ông như
sau:
“(Khương Công Phụ) từng xin vua Đường giết Chu Thử nhưng vua
Đường không nghe. Chẳng bao lâu sau đó thì kinh sư của nhà Đường có
biến loạn, vua nhà Đường theo cửa Thượng Uyển để lánh ra ngoài,
(Khương) Công Phụ giữ ngựa lại, can rằng: -Chu Thử từng làm tướng ở đất
kinh sư, rất được lòng binh sĩ. Vừa rồi, vì Chu Thao làm phản nên (Chu
Thử) mới bị Nhà vua thu hết binh quyền. Thường ngày, hắn vẫn lấy đó làm
điều uất ức. Vậy, nay xin bắt hắn đi theo, chớ để cho bọn hung ác đón mất.
Vua Đường đang lúc vội vã, không kịp nghe. Dọc đường đi, Nhà vua lại
muốn dừng ở Phượng Tường để nương nhờ Trương Dật. (Khương) Công
Phụ can rằng: -(Trương) Dật tuy là bề tôi đáng tin cậy nhưng là quan văn,
vả lại, quân mã do ông ta quản lĩnh vốn là tay chân cũ của Chu Thử ở kinh
sư. Nếu Chu Thử làm loạn ở kinh sư thì kế này chẳng vẹn toàn được.
Vua nhà Đường vì thế mà chạy sang Phụng Thiên. Bấy giờ, có người báo
tin (Chu) Thử làm phản, xin Vua hãy phòng bị. Vua nhà Đường nghe lời
của Lư Kỷ, xuống chiếu cho quân các đạo hãy đóng cách xa thành khoảng
