03. Cẩn án về phép bổ quan lại ở địa phương của Trịnh Căn
Tháng 10 năm Đinh Hợi (1707), chúa Trịnh là Trịnh Căn đã ban lệnh
thực hiện phép chọn quan phủ theo nguyên tắc tiến cử. Sách Khâm định
Việt sử thông giám cương mục (Chính biên, quyển 35, tờ 4 và 5) đã chép
việc này, kèm theo Lời cẩn án của các tác giả như sau:
“Trịnh Căn nhận thấy các chức quan ở phủ và huyện đều là chỗ rất gần
gũi với dân, vậy mà bộ Lại, khi cất nhắc hay thuyên bổ đi nơi khác chỉ dựa
vào lệ riêng, khiến cho người tài năng và giàu kiến thức không có dịp để tỏ
rõ cho nước nhà thấy. (Chúa cho rằng), hai cơ quan là Thừa Chính Ti
và
Hiến Sát Ti
, thường ngày đều có dịp để am hiểu (những người làm việc
dưới quyền của mình) thì việc phân tích và nhận định hẳn nhiên là có phần
dễ dàng hơn. Bởi thế, (Chúa) hạ lệnh cho hai cơ quan này của các xứ phải
chọn trong số các viên huyện lệnh (chức đứng đầu một huyện – ND) dưới
quyền mình để đề cử xem người nào có thể giữ chánh hoặc phó của một
phủ (xưa, một phủ thưởng gồm nhiều huyện – ND). Chọn xong, cả người
đề cử lẫn người được tiến cử đều phải về kinh sư để xét rõ hư thực, sau sẽ
theo đó mà thuyên chuyển hay cất nhắc.
Lời cẩn án: Muốn bàn việc chính trị phải hiểu tận nguồn gốc của chính
trị. Ông Chu Tử người đời Tống (của Trung Quốc – ND) nói: “Giám Ti (cơ
quan giám sát việc thực hiện luật pháp ở các địa phương – ND) là đầu mối
của Thú (chức đứng đầu của một quận – ND) và Lệnh (chức đứng đầu của
một huyện – ND) mà triều đình là gốc rễ của Giám Ti”. Mệnh lệnh này của
chúa Trịnh Căn kể cũng có phần thận trọng trong việc lựa chọn chức Thú
và chức Lệnh đây. Nhưng, liệu triều đình lúc bấy giờ có thật trong sạch hay
không? Hai cơ quan Thừa Chính và Hiến Sát liệu có phải là do những vị
quan hiền tài lương thiện nắm giông? Còn như việc bắt cả người đề cử lẫn
người được tiến cử đều phải về kinh sư để xét rõ hư thực, chẳng phải là vừa
phiền phức vừa bê trễ cả việc công đó hay sao?
Lời bàn
