hành tại ở đó. Khi ấy mà phát lệnh khởi sự cho các trấn thì còn gì phải lo
nữa.
(Nguyễn) Lệ lập tức làm tờ khải, bí mật dâng cho Trịnh Khải, (Trịnh)
Khải theo lời, mật hẹn với Hoàng Phùng Cơ, đúng ngày 28 tháng giêng
nhuận thì đem thuyền đến đón tiếp và ngày mồng 1 tháng hai, đại binh các
trấn sẽ tiến vào thành để giết hết kiêu binh. Chẳng dè, trong kiêu binh có
người biết được mưu ấy, họ bèn chia nhau canh gác nghiêm ngặt ở phủ
chúa, kể cả ngày lẫn đêm, khiến cho Trịnh Khải không sao ra ngoài được.
Các trấn thấy thế thì tự động bãi binh.
Từ đấy trở đi, quân sĩ lúc nào cũng kéo cả trăm, cả ngàn người mỗi khi
có việc phải ra ngoài. Chúng thả cửa cướp bóc khắp nơi. Hễ quân sĩ nào mà
đi một mình, thường bị dân quê chặn đường giết chết. Quân dân coi nhau
chẳng khác cừu thù”.
Lời bàn
Loại trừ một đám kiêu binh do chính triều đình lập ra, vậy mà chí ít cũng
đến mấy phen, cả chúa lẫn đại thần văn võ đều không làm nổi, lại có kẻ còn
bị giết hại hoặc giả là bị kiềm chế ức hiếp, không sao xoay chuyển, thương
hại thay! Phàm là kẻ không làm được việc nhỏ mà vênh vang khoe mẽ rằng
sẽ làm những việc lớn, rốt cuộc, chỉ là những thằng hề bất đắc dĩ của lịch
sử đó thôi.
Tờ mật khải của đại thần dâng chúa, tưởng chẳng ai hay, ngờ đâu kiêu
binh cũng biết không muộn hơn chúa. Họ bao vây phủ chúa cả ngày lẫn
đêm, họ sẵn sàng đối phó với mọi bất trắc … nghĩa là họ rất đáng mặt kiêu
binh. Trong họ, chưa có ai được phong tướng, nhưng cứ xem cách tổ chức
của họ, ai dám bảo là không chặt chẽ? Hóa ra, không có tướng chưa chắc
đã tệ bằng có tướng bất tài.
Xót xa thay, thời mà quân dân coi nhau như cừu thù! Đưa ai lên ngôi
chúa, đưa ai lên ngôi vua … tất cả đều do kiêu binh định đoạt. Cho nên, họ
kiêu với chúa, kiêu với vua, kiêu với cả bá quan văn võ triều đình thì được,
chớ đối với dân, họ có chút công trạng gì mà kiêu. Trang sử của thời nhiễu
