chuyện bệnh tình của (Phạm) Văn Nghị rồi cho vàng và tiền đề mua thuốc
men, lại dụ rằng: -Không phải ta khen về sự tiến thoái nhanh nhẹn, mà là
khen về khí tiết hơn người, gặp việc là hăng hái làm.
Năm (Tự Đức) thứ mười chín (tức là năm Bính Dần, 1866 – NKT) ông
được sung chức Thương biện
, đóng quân ở Hà Cát để trông coi vùng
biển, cùng với các quân thứ khác, họp bàn mà làm các việc.
Năm (Tự Đức) thứ hai mươi sáu (tức năm Quý Dậu 1873 – NKT), ông
được thăng làm Thị độc Học sĩ, được ban thẻ bài bằng vàng. Mùa đông
năm ấy, Hà thành có việc (chỉ việc thực dân Pháp đánh chiếm Hà.Nội –
NKT), ông dâng sớ xin chiêu tập nghĩa dũng để phòng bị và đem quân đến
đóng ở đồng Độc Bộ
để ngăn chặn. Do quân ít, chống không nổi, ông
liền rút về Ý Yên, tập hợp thân hào ở vùng này lại, chờ đợi sự sai khiến của
triều đình. Khi việc hòa hiếu đã định đoạt xong (chỉ hàng ước kí ngày 15-3-
1874 gồm 22 diều khoản nặng nề, trong đó có việc triều Nguyễn phải thừa
nhận chủ quyền của Pháp đối với Nam Kì – NKT), ông được sung làm
Thương biện ở tỉnh (Nam Định) song ông viện cớ tuổi cao, xin về dưỡng
lão. Vua chấp thuận. Sau, vì việc thành (Nam Định) bị thất thủ, ông bị triều
đình nghị án, đoạt hết mọi chức tước. Vua nói: -Ta không thể vì ơn riêng
mà bỏ qua phép nước được.
(Từ khi bị đoạt chức), Phạm Văn Nghị về làm nhà ở động Liên Hà tỉnh
Ninh Bình, xưng là Liên động Chủ nhân. Quan lại địa phương đem việc
này tâu lên. Vua ban cho ông 100 lạng bạc và dụ rằng: -An cư, dưỡng lão,
dạy bảo hiền tài, thế cũng đã là lo báo đáp, không nên tự cho như thế là
chưa đủ.
(Phạm Văn Nghị) mất năm 76 tuổi. Vua chuẩn cho được phục lại nguyên
chức hàm cũ là Thị độc Học sĩ. Con trưởng của ông là (Phạm Văn) Giảng,
thi Hội đỗ Phó bảng, làm quan đến chức Bố chánh Thanh Hóa. Con thứ là
(Phạm Văn) Hân, (Phạm Văn) Hàm, (Phạm Văn) Phả đều là Cử nhân”.
Lời bàn
