41. Lời can của quan Kinh Diên Khởi Chú
Giản
Nguyễn Tư Giản người huyện Đông Ngàn, tỉnh Bắc Ninh cũ, nay thuộc
huyện Đông Anh, ngoại thành Hà Nội. Ông là dòng dõi của Nguyễn Thực
(tức Thái tể Lan Quận công thời Lê Trung Hưng) và là cháu của danh sĩ
Nguyễn Án. Thân phụ của Nguyễn Tư Giản là Nguyễn Tri Hoàn, làm quan
tới chức Lang trung bộ Hình (thời Minh Mạng).
Nguyễn Tư Giản sinh năm Quý Mùi (1823), đỗ Tiến sĩ năm Giáp Thìn
(1844), mất năm Bính Tuất (1886) thọ 63 tuổi. Thời Tự Đức (1848-1883),
Nguyễn Tư Giản là một trong những cận thần của Nhà vua, được Nhà vua
trao chức Kinh Diên Khởi chú, giúp việc giảng sách cho Vua. Tự Đức là
một trong nhưng vị vua rất chăm chỉ nghe giảng thêm kinh sách, tuy nhiên,
cũng có lúc vì quá bận việc, Nhà vua đã không thế tới tòa Kinh Diên để
nghe giảng một cách đều đặn được. Quan Kinh Diên Khởi chú là Nguyễn
Tư Giản lấy đó làm điều lo ngại, bèn cùng với đồng liêu dâng sớ can Vua.
Việc này, sách Đại Nam chính biên liệt truyện (Nhị tập, quyển 35) ghi lại
như sau:
“Nhà vua từng vì bận việc mà nghỉ nghe giảng sách. (Nguyễn) Tư Giản
cùng với đồng liêu dâng sớ can, đại lược nói rằng: -Tòa Kinh Diên đặt ra là
cốt để làm nơi giảng giải cho rõ đạo học của thánh hiền, bồi bổ đức lớn cho
đấng vua hiền, hiểu được nổi buồn còn ẩn khuất của dân, xét kĩ sự được, sự
mất của đạo trị nước, tóm lại là không điều gì lại không có ở đó. Thế mà
gần đây (thánh thượng) ít ra ngự ở tòa Kinh Diên, cũng chẳng thấy triệu
bọn thần vào nơi Tiện Điện
để đối đáp, (thần lấy làm) e ngại rằng vua tôi
ngày một cách xa, lời giúp ích ngày một hiếm, dân tình ở dưới ngày càng bị
che lấp, muôn việc ngày càng bị ngăn trở … tất cả đều nảy sinh từ đây.
Nay, mấy tháng liền rất ít mưa, ấy là trời đã răn bảo trước vậy. Cúi xin bệ
hạ noi gương đời trước, hăng hái nối chí người xưa, ngày nghe giảng thì
thân đến truyền bảo, ngày nghỉ thì triệu bọn thần đến để hỏi han. Thiết
nghĩ, bệ hạ nên lắng nghe lời khuyên hối cải để bồi bổ đức lớn, không nên
lấy sự chiều ý của người khác làm điều hay mà nên khuyến khích sự mạnh
