22. Nguyễn Trãi với bảy tên trộm
Đầu đời Lê Sơ, tội trộm cướp bị xử rất nặng. Điều này cũng dễ hiểu, bởi
lẽ đang bừng bừng khí thế của một cuộc hồi sinh, khắp cõi, già trẻ gái trai
ai ai cũng được nhà nước chia cấp ruộng đất để làm ăn, nhà nhà đều có chút
sản nghiệp. Tuy nhiên, thời nào mà chẳng có bọn bất lương. Năm 1434,
triều đình Lê Thái Tông đã phải xét xử một lúc bảy tên tái phạm tội trộm
cắp. Số lượng khá nhiều ấy đã khiến cho các bậc quan lại có phần bối rối.
Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (chính biên, quyển 16, tờ
11) chép:
“Có bảy tên cùng tái phạm tội ăn trộm, tất cả đều đáng bị tử hình. Bọn
Lê Sát và Lê Ngân lấy làm khó nghĩ vì phải giết một lúc quá nhiều người.
Nhà vua (biết vậy) bèn đem việc này để hỏi quan Thừa chỉ
là Lê Trãi (tức
Nguyễn Trãi – ND). (Lê) Trãi thưa rằng: -Dùng hình phạt chẳng bằng dùng
nhân nghĩa, sự ấy đã quá rõ. Như bây giờ mà đem một lúc đến bảy người ra
giết thì sợ đó không phải là việc làm của người có đức lớn. Kinh Thư có
nói “An nhữ chỉ”, nghĩa là phải thuận theo chính đạo mà đặt mình đúng chỗ
chí thiện. Ví như vua ở trong cung, đấy là đúng chỗ của nhà vua, thảng
hoặc có tuần du đây đó thì sự thoải mải thường không như khi ở trong
cung. Vua về cung, đấy là về đúng chỗ, ông vua đối với nhân nghĩa cũng
vậy. (Vua phải dùng nhân trị, đấy mới đúng là phép trị dân đích thực của
vua).
Bọn Sát bèn nới với Lê Trãi: -Ông thực là người nhân nghĩa, đủ sức để
cảm hóa kẻ ác thành kẻ thiện. Đây, xin giao hết cho ông bọn trộm này.
Nói rồi, bọn Sát đem cả bảy tên tội phạm giao cho Lê Trãi bảo quản. Lê
Trãi nói: -Bọn chúng là lũ hung ác, gian xảo. Phép nước còn không răn
chúng chừa được. Trãi này có đức độ gì mà cảm hóa nổi chúng?
Sau, triều đình chỉ chém hai tên cầm đầu, còn thì khép vào tội lưu”.
Lời bàn
Thời Lê Thái Tông (1434-1442), dân số nước ta có chừng năm triệu rưỡi.
Trong năm triệu rưỡi dân mà có bảy tên tái phạm tội trộm cắp, số lượng ấy
