05. Vì sao Nguyễn Mại được trao chức trấn thủ Sơn Tây?
Tháng giêng năm Ất Mùi (1715), Nguyễn Mại đang giữ chức Phó Đô
ngự sử, được thăng chức vượt cấp, lên làm Trấn thủ đất Sơn Tây. Sử cũ cho
hay, Nguyễn Mại người xã Ninh Xá, huyện Chí Linh (nay thuộc Hải
Dương), đỗ Tiến sĩ khoa Tân Mùi, đời vua Lê Hy Tông, niên hiệu Chính
Hòa năm thứ 12 (1691). Như vậy, Nguyễn Mại xuất thân đại khoa, nhưng
không phải đương thời, bậc đại khoa nào cũng gặp may mắn trên hoạn lộ
như vậy. Sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục (Chính biên,
quyển 35, tờ 19) chép sự kiện này như sau:
“Bấy giờ, Trấn thủ Sơn Tây là Đặng Đình Sở thi hành chính trị lỏng lẻo,
khiến cho giặc cướp nổi lên khắp nơi, dân tình rất khốn khổ. Do tội này,
(Đặng) Đình Sở bị giáng chức và triều đình liền bổ dụng quan Phó Đô ngự
sử
là Nguyễn Mại, đang ở chức thấp, lên nắm quyền Trấn thủ Sơn Tây.
(Nguyễn) Mại đến sở trị, thi hành chính lệnh nghiêm chỉnh và rõ ràng,
(triều đình nhân đó) chính thức bổ dụng (Nguyễn Mại) chức Trấn thủ.
(Nguyễn) Mại là người khỏe mạnh, có mưu lược lại giỏi bắn cung và
cưỡi ngựa. Trước kia, khi còn làm việc ở Lễ Phiên (cơ quan do bộ Lễ cai
quản – ND) Nguyễn Mại từng nổi danh can đảm. Một hôm, Lễ Phiên đang
bàn việc, bỗng có con voi bị xổng, từ ngoài đi vào, khiến cho ai cũng hoảng
hốt bỏ chạy, duy chỉ có (Nguyễn) là thần sắc không hề thay đổi, vẫn đứng
tiếp tục trình bày công việc như thường. Trịnh Cương thấy vậy, cho rằng có
thể dùng Nguyễn vào việc lớn dược, bèn sai cho giữ thủy quân, sau lại cho
làm Đốc trấn Cao Bằng, đến đây thì bổ làm Trấn thủ Sơn Tây.
(Nguyễn) Mại đến nơi, hiệu lệnh nào đã ban bố đều bắt phải thi hành,
điều gì có lệnh cấm là bắt cấm hẳn, vì thế, bọn trộm cướp đều lẩn trốn,
không dám hành động. (Nguyễn) Mại nổi tiếng là người có tài về chính trị”.
Lời bàn
Nguyễn Mại từng đỗ Tiến sĩ, lại giỏi cả về bắn cung và cưỡi ngựa, đã thế
còn giàu mưu lược hơn người, kể cũng đáng xếp vào hàng văn võ song toàn
vậy.
