44. Lời đáp của Câu kê Kiêm Long
Tháng 5 năm Giáp Ngọ (1774), lợi dụng lúc chúa Nguyễn bị Tây Sơn tấn
công dữ dội, chúa Trịnh là Trịnh Sâm (1767-1782) sai viên lão tướng là
Hoàng Ngũ Phúc, đem ba vạn quân đánh thẳng vào Đàng Trong. Đến Hà
Trung (Thanh Hóa); Hoàng Ngũ Phúc cho người đưa thư vào Nam, nói
rằng Đàng Ngoài và Đàng Trong vốn có tình thân thích từ nhiều đời, nay
Đàng Trong gặp loạn, Đàng Ngoài đem quân vào giúp chớ chẳng hề có ý
dòm ngó gì.
Tháng 9 năm 1774, quân Hoàng Ngũ Phúc đã tiến đến châu Bắc Bố
Chính
, nghĩa là đã áp sát xứ Đàng Trong. Quan Tri phủ của Đàng Trong
là Trần Giai vội đi đầu hàng, tình thế trở nên rất nguy cấp. Chúa Nguyễn
Phúc Thuần vội sai tướng đi trấn giữ các nơi, mặt khác, sai người đến đại
bản doanh của Hoàng Ngũ Phúc, tìm cách biện bạch để cản bước tiến của
quân Đàng Ngoài.
Tháng 10 năm 1774, quân Hoàng Ngũ Phúc bắt đầu vượt sông Gianh.
Công việc tìm lời biện bác với quân Trịnh, chúa Nguyễn Phúc Thuần ủy
thác hết cho hai viên quan là Cai đội Quý Lộc và Câu kê
Sách Đại Nam thực lục (Tiền biên, quyển 11) chép rằng:
“Quân Trịnh qua sông Gianh. Chúa sai viên Cai đội là Quý Lộc và viên
Câu kê là Kiêm Long (cả hai đều chưa rõ họ), đến để khao quân Hoàng
Ngũ Phúc và nói sao cho Hoàng Ngũ Phúc thấy rõ rằng, giặc cỏ Tây Sơn
tất nhiên sẽ phải tự chết, không cần phải nhọc lòng phiền đến quân Trịnh.
Khi bọn Kiêm Long đến, (Hoàng Ngũ) Phúc sai người đến gặp và hỏi
chuyện riêng Kiêm Long.
- Đường không đi thì không đến, chuông không đánh thì không kêu.
(Hoàng Ngũ) Phúc nghe vậy thì hiểu ý, liền tiến quân ngay đến châu
Nam Bố Chính. Trấn thủ châu này là Tôn Thất Tiệp cùng với chức Kí lục là
Bảo Quang (chưa rõ họ), lui quân về giữ lũy Đồng Hới (nay thuộc Quảng
Bình – ND). (Hoàng Ngũ) Phúc sai riêng tướng Hoàng Đình Thể đem quân
tiến sát đến lũy Trấn Ninh. Quân mã ở đây do bọn Hoàng Văn Bật và Lê
