người Mọi, nhưng trên bờ sông Gianh bấy giờ đã xuất hiện một số người
Lạc Việt ở đây rồi, căn cứ vào các đồ đồng đào được ở đây giống hệt đồ
đồng đào được ở Đông Sơn.
Nhà Tây Hán để nguyện vẹn bộ máy cai trị của Giao Chỉ đã do nhà
Triệu thiết lập. Xin nhắc rằng nhà Triệu xưa kia cũng tôn trọng tình trạng và
chế độ của dân bản địa nên ta đã có thể coi dù thay thầy đổi chủ dân Lạc
Việt ta vẫn giữ được nề nếp xưa về chính trị cũng như phong tục, bở vậy
một vài học giả ngày nay cho rằng trên thực tế nước ta đã là một nước phụ
dung dưới đời nhà Triệu.
Nhà Tây Hán vẫn dùng hai quan Điển Sứ của nhà Triệu, và họ được đổi
sang chức mới là Thái Thú. Trên các Thái Thú có quan Thứ Sử tất nhiên là
người Trung Quốc. Các Lạc hâu, Lạc tướng dưới quyền Thái Thú coi việc
trị dân như cũ. Họ vẫn giữ quyền thế tập và chỉ phải mỗi năm nộp thuế cống
cho Thái Thú, các Lạc dân vẫn làm ruộng nộp lúc cho các Lạc hầu, Lạc
tướng như dân Mường, Thổ, đối với các quan Lang ngày nay. Họ có bổn
phận phục dịch vào các việc xây thành, đắp đường, dựng lâu đài, doanh trại.
Bên cạnh quan Thái Thú có một võ quan chức Đô Úy, chỉ huy một số quân
đồn trú để giữ trật tự. Tóm lại, nhà Tây Hán trong 119 năm đô hộ đối với
dân Lạc Việt buổi đầu bằng một chính sách tương đối tự do và nhân
nhượng, nhưng sau khi Vương Mãng thoái, nhà Hán trung hung đối với các
châu quận xa có sự thay đổi do mục đich kiểm soát ráo riết các miền ngoại
biên. Trước kia, quan Thử Sử (như chức Thủ Hiến, hay Toàn quyền thời
Pháp thuộc) cứ tháng 8 bắt đầu đi kinh lý, rồi đến đầu năm sau về Kinh
trình bày mọi việc. Như vậy vị Thứ sử không ở nhất định tại châu trị. Đến
đời Trung Hưng, các Thứ sử không được dời châu trị, dù có tang cha mẹ.
Sự ngặt nghèo này gián tiếp cho ta biết trong thời Tây Hán, mầm cách
mạng của dân ta thường hay nảy nở làm cho Bắc Triều phải ngày đêm thắc
mắc, nên buộc các Thứ Sử phải luôn luôn có mặt tại trị sở để đối phó với
tình thế, đề phòng sự bất trắc, và thi hành những luật lệ khắc nghiệt.
