Về nguyên nhân phát sinh ra cuộc cách mạng năm Canh Tý, một số sử
cũ của ta đã vô tình cho rằng động lực thúc đẩy nó là một cuộc báo phục
của các nhân bà Trưng. Tỉ dụ Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca có câu:
Bà Trưng quê ở Châu phong
Giận người tham bạo thù chồng chẳng quên
Chị em nặng một lời nguyền.
Phất cờ nương tử thay quyền tướng quân…
Rồi từ Việt Nam sử lược, Việt nam văn hóa sử cương, Khâm định Việt
sử…cũng không có sự trình bày rõ rệt tính cách của cuộc Cách mạng này
khiến hậu sinh chúng ta có thể lầm rằng bà Trưng đã vì thù hà hơn vì hận
nước.
Nhưng nhiều sách sử của Trung Quốc lại nhắc đến việc hai Bà phân
minh hơn.
Hậu Hán Thư viết: Người đàn bà ở Giao Chỉ tên là Trưng Chắc với em
là Trưng Nhì làm phản “Chú: Trưng Trắc là con gái Lạc tướng ở Mê Linh,
vợ người huyện Chu Diên tên là Thi Sách rất hùng dũng”. Thái thú Giao
Chỉ là Tô Định lấy pháp luật mà ràng buộc. Chắc oán giận nên làm phản.
Việt Kiều Thư, Annam CHí Nguyên cũng xác nhận như trên, sau này
giao sư Maspéro cũng cho rằng: dân tộc Lạc Việt bấy giờ oán ghét Tô Định
lắm. Họ đã sắp đặt âm mưu chống Hán và người đứng đầu là Thi Sách. Như
vậy ta hiểu rằng Thi Sách không bị giết thì cuộc Cách Mạng vẫn bùng nổ
chỉ khác việc Tô Định giết Thi Sách đã thúc đẩy cuộc Cách mạng tiến gấp
mà thôi. Ngoài ra ta nên nhớ rằng nếu lòng người không chán ghét Tô Định
và chế độ cay nghiệt của nhà Đông Hán, người ta có thể vì cuộc báo thù của
một cá nhân mà nổi lên như song cồn chống quân thống trị chăng? Dân
Giao Chỉ, Cửu Chân đã vậy, còn dân Nhật Nam, Hợp Phố là những dân ở
