Nguyên nhân xa xôi của loạn 12 sứ quân:
Nếu chúng ta theo dõi lịch sử, ta thấy rằng loạn sứ quân không phải một
ngày mà có. Hoàn cảnh xã hội Giao Châu trong thời Bắc thuộc luôn luôn
thay đổi, thăm trầm với cảnh hung vong của Trung Quốc. Quan lại Trung
Quốc và các đẳng cấp quý tộc mới kế tiếp các giai cấp phong kiến thuần túy
Giao Châu trước, đến giờ phút đó luôn luôn nghĩ đến sự tự tạo cho mình
một địa vị để đề phòng tình thế bất trắc, hoặc trông chờ những cơ hội thuận
tiện để tranh vương đồ bá.
Đầu thế kỷ thứ 10, nhà Đường sắp đổ đã gây nên trạng thái tâm lý này.
Qua đời Ngũ Quý, tâm lý Giao Châu càng bị xúc động thêm. Rội họ Khúc,
họ Dương, họ Ngô dấy nghiệp. Trong khi xây dựng cơ đồ các họ trên đây
khôngthể không lấy các phần tử phong kiến làm vây cánh, vì vậy mầm
phong kiến nảy nở càng thêm xanh tốt.
Sau này nhà Ngô đã thiết lập hẳn một vương triều để thống nhất đất đai
và chính trị, quyền hành của phong kiến bị thu hẹp dần và mối mâu thuẫn
bắt đầu phát động. Trong thời họ Khúc, họ Dương và Ngô cầm quyền,
phong kiến nằm yên ngủ kỹ, không dám cựa quậy. vì các vị lãnh đạo quốc
gia bấy giờ được nhân dân hoàn toàn cảm phục. Họ Khúc nổi tiếng về đức
độ và lòng ái quốc. Họ Dương, họ Ngô là những anh hùng giải phóng dân
tộc. Dân chúng đâu có chịu vì những kẻ mưu đồ quyền lợi riêng tư để
chống lại với các thủ lĩnh uy danh sáng ngời đó. Các quý tộc biết vậy nên
đã không dám đi ngược với lòng dân. Nhưng khi Ngô qua đời Dương Tam
Kha phụ lời ủy ký, mỗi biến loạn đã có sẵn nay mới có cơ hội để bột phát.
Ngay từ lúc Dương Tam Kha tiếm vị của cháu, tại hai thôn Thái Bình thuộc
Sơn Tây đã náo động, rồi cuộc biến loạn lan tràn khắp mọi nơi trước sự bất
tài của an hem Ngô Xương Văn và con cháu. Mối loạn đó tất nhiên ta thấy
rõ đã do các lĩnh tụ 12 địa phương rải rác trên toàn cõi Giao Châu gây ra.
Họ đều thuộc đẳng cấp quý tộc tất cả.
Mười hai sứ quân dưới thời Hậu Ngô Vương là:
