thấy nếu Minh quá gang thì Mạc cũng dám đo gươm thử giáo. Vậy họ Mạc
không hèn như người ta đã nói.
Trần Trọng Kim còn cho rằng Mạc đã xây dựng sự nghiệp trên tàn ác
nên không bền. Lời phe ephasn này lại càng hàm hồ nữa. Ông Lê Văn Hòe
cho rằng người ta đã cố ý quên rằng nhà Tiền lê, nhà Hậu Lý, nhà Trần và
các chúa Trịnh sau này cũng đi đường lối ấy. Các xã hội phong kiến bao giờ
cũng gây ra những cuộc đảo lộn ngai vàng. Nó hư hỏng ngay từ nền tảng,
khuôn nếp hay hệ thống tổ chức thì mối loạn là một tình trạng thường trực
không sao tránh được nếu không làm gì có nhà Đường, nhà Tống, nhà
Nguyên, nhà Minh bên Trung Quốc.
Nếu cho rằng nhà Mạc đã làm việc gian ác, thì Trần Thủ Độ âm mưu với
Trần Thị (vợ vua Lý Huệ Tông) đem cháu trai vào cung bầy cuộc hôn nhân
để chiếm ngôi nhà Lý. Thủ Độ lại lấy vợ của Huệ Tông là em gái họ mình,
giết chết con cháu nhà Lý, ép vua Trần Thái Tông bỏ Chiêu Hoàng lấy chị
dâu là vợ Trần Liễu, anh ruột Trần Cảnh đã có thai 3 tháng, ra lệnh cho con
cháu nhà Trần lấy nhau, các hành động đó có gian ác không? Vậy mà họ
Trần còn làm vua được 175 năm.
Nhà Tây Sơn sau này dấy nghiệp lên trừ tham nhũng của bọn Trương
Phúc Loan, đạp đổ chế độ tồi bại của hai họ Trịnh, Nguyễn ở miền Nam
Bắc Hà, giải nạn xâm lăng cho dân tộc, oanh liệt đàng hoàng như vậy mà
chỉ ở ngôi có 24 năm, có nói được là bền chăng?[8]
Nhà Mạc phát khởi từ năm 1527 đến 1667 mới tuyệt hẳn. Nhìn vào việc
mở mang văn học, chính trị, kinh tế, ta thấy họ Mạc cũng đã có nhiều thiện
chí với dân với nước và với sự lâu bền trên đây bảo rằng dân không theo,
không mến sao được. Tiếc rằng nhà Mạc khởi nghiệp chưa lâu, trong nước
đã có phong trào qua phân Nam Bắc rồi nước Việt Nam ở vào thế chân vạc
(Trung Nam Bắc), Bắc thuộc Mạc, Trung từ Thanh đến Nghệ thuộc Lê-
Trịnh, Nam từ Bố Chính (Quảng Bình) trở vào thuộc Nguyễn, gây nên bao
nhiêu cuộc lộn xộn để rồi cùng mang tội với quốc dân.
