hành tính tự lập làm vua nhưng còn do dự chỗ chưa chắc được lòng người
nên bí mật phái sứ giả ra Hải Dương hỏi ý kiến cụ Trạng Nguyễn Bỉnh
Khiêm (tức Trạng Trình người làng Cổ Am thuộc tỉnh này). Nguyễn Bỉnh
Khiêm là Trạng Nguyên đời Mạc với Phùng Khắc Khoan (Trạng Bùng) là
an hem cùng mẹ khác cha nổi danh đời bấy giờ về cái học uyên bác y nho
lý số, nhất là về thuật số, ông được người ta coi như là một nhà tiên tri biết
việc năm trăm năm trước, năm trăm năm sau. Ông có để lại một tập sấm
truyền nói rất đúng về cả những thời cuộc xảy ra gần đây.
Vì ông đã từng làm tôi triều Mạc, dù bấy giờ đã về ở ẩn nhưng bởi lẽ thế
nước chia đôi, lẽ thuận nghịch cũng chưa về hẳn bên nào nên ông có một
thái độ rất dè dặt mỗi khi người ta hỏi đến việc quốc sự. Có thể nói rằng tuy
ông đứng ngoài vòng chính trị, nhưng ông vẫn là cố vấn lâm thời cho các
chính khách thuở đó. Với sứ giả của Trịnh Kiểm, ông trả lời gián tiếp bằng
cách ngoảnh bảo với đầy tớ rằng: “Năm ngoái mất mùa, thóc giống không
tốt, đi tìm giống cũ mà gieo mạ”. Rồi ông lại sai đầy tớ ra bảo chú tiểu quét
chùa và dâng hương để ông ra chơi. Ông bảo tiểu: “Giữ chùa thờ Phật thì ăn
oản”.
Sứ trở về Thanh thuật lại từng lời nói, từng cử chỉ của cụ Trạng Trình,
Kiểm hiểu nên không thi hành dự định cướp ngôi nhà Lê nữa rồi đi tìm
người cháu huyền tông ông Lê Trừ là anh ruột vua Thái Tổ, tên là Duy
Bang (ở làng Bố Vệ, huyện Đông Sơn).
Nhà Mạc đến Mạc Phúc Nguyên thì không còn dám coi thường lực
lượng của nhà Lê, sai Mạc Kính Điển (chú của vua Mạc) làm đại tướng
đem binh vào Thanh tới 10 lần nhưng lần nào cũng không có kết quả. Trịnh
Kiểm tiến ra Sơn Nam trước sau cũng đến 6 lần cũng chẳng thắng lợi hoàn
toàn lại trở về. Duy năm Kỷ Mùi (1599) Trịnh Kiểm huy động tới 6 vạn
quân ra Bắc đánh các tỉnh Sơn Tây, Hưng Hóa, Thái Nguyên, Kinh Bắc,
Lạng Sơn rồi vòng xuống Hải Dương theo chiến lược phá hàng rào trước
