Nguyễn Hoàng là con thứ hai của Nguyễn Kim mà các sử thần nhà
Nguyễn đã đề cao vai trò phù Lê diệt Mạc và bị tướng nhà Mạc là Dương
Chấp Nhất đánh thuốc độc năm Ất Tỵ (1545).
Dòng họ Nguyễn kể từ Nguyễn Hoằng Dụ với Nguyễn Kim đã được
thiên hạ liệt kê vào các anh hùng thời đại, rồi tới con cháu là Nguyễn Uông,
Nguyễn Hoàng người ta cũng thấy có nhiều khả năng và thủ đoạn lợi hại.
Trịnh Kiểm là kẻ tinh đời thấy hai ông em vợ sớm muộn có thể trở thành
nguy hiểm cho cái địa vị độc tôn của mình thuở ấy. Anh em Hoàng bấy giờ
đang từng phục vụ dưới cờ của Trịnh Kiểm, lập được nhiều công lao.
Nguyễn Uông được phong làm Lạng Quận Công, Hoàng được tước Đoan
Quận Công. Rồi Nguyễn Uông chết. Người ta ngờ Uông đã bị độc thủ của
ông anh rể. Ư Kỷ là Thái Phó của nhà Lê bây giờ và là anh cả của mẹ
Nguyễn Hoàng thấy thế nguy hiểm khuyên Nguyenx Hoàng một thời giả
ngây dại để khỏi bị Trịnh Kiểm để ý [2]. Trong lúc này gia thần của Kiểm là
Nguyễn Hùng Long thúc dục Kiểm trừ Nguyễn Hoàng để tránh hậu họa.
Sau này Nguyễn Hoàng ngày đêm tìm cách lánh xa Trịnh Kiểm, thấy
không còn cách nào hơn là nhờ bà Ngọc Bảo (chị của Nguyễn Hoàng) vận
động cho mình đi vào Thuận Hóa với chức vụ Trấn Thủ. Dịp may là lúc này
Thuận Hóa thường vẫn bị người Chàm quấy rối, mặc dầu đất này đã thuộc
về ta từ một thế kỷ. Thêm vào đó Thuận Hóa cũng như Quảng Nam hay bị
nhà Mạc đem quân vào đánh để chia lực lượng của nhà Lê, Trịnh Kiểm bèn
chấp thuận đề nghị của vợ.
Người ta nói rằng trong khi có mưu định đi Thuận Hóa, Nguyễn Hoàng
đã cho người ra Hải Dương hỏi ý kiến cụ Trạng Trình. Cụ đang đứng ngắm
hòn giả sơn trước nhà và tại đây một đàn kiến đang bò theo chân ngọn núi.
Cụ chỉ vào giả sơn nói: “Hoành sơn nhấn đái, vạn đại dung thân” [3]. Thế là
Hoàng yên trí lên đường vào cuối năm Mậu Ngọ (1558) đời vua Anh Tông,
mang theo một số bà con họ hàng và binh sĩ vốn ở đất Thanh Nghệ. Hoàng
bấy giờ đã 34 tuổi.
