Đồng bào Nam Kỳ nagfy nay cũng thường nhắc đến ông Võ Duy
Dương, tức Lãnh Dương là người khởi nghĩa ở Đồng Tháp Mười. Thấy ông
giàu lòng ái quốc, triều đình phong cho ông chức lãnh binh vào ngày 22-7-
1865. Ông đã có phen được một số lính Tagals, tức lính Lê Dương và một
người Pháp tên là Linguet hâm mộ nghĩa cử của ông mà theo giúp. Ông tấn
công binh đội của thủy sư đô đóc Roze ở Cái Bè, Mỹ Trà (Sa Đéc), Mỹ
Quý, chọc thủng phòng tuyến của Pháp do các tướng Roubet, Paris de la
Bollardière, Passebox thiết lập. Bọn này phải chia quân làm ba đạo đổ bộ
vào Đồng Tháp ngày 16-4-1865. Ở đây ông chỉ có 350 binh sĩ mà đánh
quân Pháp chết cùng bị thương rất nhiều dưới những trận mưa đạn. Sau ông
bị bệnh mà chết, phong trào “Dân chúng tự vệ cũng mờ theo bóng người
nghĩa sĩ.
Ngoài những vị anh hùng hữu danh kể trên còn biết bao nhiêu anh hùng
vô danh mà lịch sử ngày nay không tìm ra được dấu vết, chứng tỏ rằng cho
tới sau nà (1945), cuộc đô hộ của Pháp tuy dài được trên 80 năm, nhưng các
chính phủ thực dân đã không hẳn được ăn ngon ngủ kỹ.
Chú thích:
[1] Lúc này Cao Mên vừa ký hiệp ước công nhận chế độ bảo hộ của
Pháp (11.8.1863) vừa bí mật ký với Tiêm La để nhường hai tỉnh Angkor và
Battambang.
[2] Khi ba tỉnh miền Tây lâm vào khói lửa thì quân kháng chiến của
Trương Định, Nguyễn Trung Trực và Thủ Khoa Huân đã thất bại.
