Ngày mùng 3 tháng 5 viên quân Pháp tới Hà Nội. Họ liên lạc với
Georges Vlavianos, một kẻ tùy tùng của J. Dupuis để tuyển mộ quân Cờ
Vàng làm tiền quân, sửa sang lại thành lũy ở Hà Nội và Nam Định. Cuộc
tấn công của ta vào khu tam giác Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng không có
kết quả. Mà có thể vào đánh nổi được quân Pháp khi việc tuyển mộ quân
lính trong giai đoạn này rất là vội vã, kém tổ chức nhất là thiếu huấn luyện.
Vì thế mà vừa nghe thấy hỏa lực của Pháp đã xô nhau mà chạy. Ngoài ra
tiếng súng đã nổ giữa hai bên, vai trò đại diện ngoại giao của Pháp, Việt ta
trở nên vô ích, do đó mà lãnh sự của ta ở Sài Gòn là Nguyễn Thành ý bị
đuổi về trong khi vua Dực Tông qua đời và chính tình đang rối ren nhất.
5 – Sự Phối Lập Ở Huế
Vua Dực Tông mất ngày 16-6 năm Qúi Mùi (1883) việc tôn lập có sự
bất đồng giữa các đại thần. Nguyên vua Tự Đức không có con nên đem
cháu gọi bằng Bác làm kế vị, tức là vua Dực Đức lúc đó là Thụy Quốc
Công. Theo di chiếu của vua Tự Đức thì triều đình phải lập Thụy Quốc
Công, nhưng vua Dực Đức ở ngôi được ba ngày thì bị ông Tôn Thất Thuyết
và Nguyễn Văn Trường phế lập và đem giam vào Trấn Phủ (một nhà lao
đặc biệt của nhà vua) vì không được tiếp tế lương thực gì cả nên bảy ngày
sau Ngài mất (6-10-1883). Ông Thuyết và Tường liền đem ông Hoàng Út,
em của vua Tự Đức là Lạng Quốc Công húy là Hồng Dật lên ngôi, lấy hiệu
là Hiệp Hòa.
Vua Hiệp Hòa cũng không tồn tại được lâu sau phải uống thuốc độc mà
chết.
Nguyên nhân nhà vua thấy thế lực của Pháp đã tràn khắp từ Nam ra Bắc,
đại cục ở trong tay họ rồi, nên đã bí mật giao thiệp với Pháp để giữ vững
địa vị, có lẽ ngài quan niệm rằng chống Pháp chỉ có hại mà thôi, một phần
triều thần cũng nghĩ như vậy và một phần trái lại, nhất định chống Pháp để
bảo vệ chủ quyền. Hai ông Tường và Thuyết đứng đầu phe dưới đây. Một
cuộc phân tranh đã ngấm ngầm phát xuất trong hàng ngũ phong kiến, rồi
