làng Tam Sơn ra đón tận đường cái. Chè chén xong, trai gái hai làng
bắt đầu hát với nhau suốt sáng, đến lúc chia tay nhau vẫn hát;
giọng hát nỉ non, cao thấp, tả tất cả sự nhớ nhung khi chia rẽ và
như ngụ tất cả một cái muốn được tái ngộ năm sau vậy.
Một ngày hội như hội Lim có cái tinh thần như thế, cao thượng
như thế, vẽ được hết cả tính tình dân tộc mình là biết thương yêu
nhau, biết cố kết với nhau, thăm nom săn sóc nhau từng ly từng tí
một, lúc thường có khi không đồng ý với nhau, nhưng đến giờ quan
trọng thì một triệu người như một người... – đó, một cái tinh thần
như thế, thiết tưởng đem phổ vào một ngày hội, thực là cao quý vậy,
thực là đáng trọng vậy.
Ấy thế mà không ngờ ít lâu sau tiếng hội Lim đồn đại đi
khắp mọi nơi, những người ở gần Bắc Ninh, – nhất là người Hà
thành – về quấy nhũng dữ quá, thành thử hội Lim dần dần mất
cả vẻ thiêng liêng của nó!
Nó thành ra một ngày hội trai gái, – nói thế chưa đúng; ta phải
gọi là một ngày hội trai đuổi gái thì đúng hơn. Thực vậy, mươi năm
trở lại đây, bạn nào đã để chân đến hội Lim tất đã nhận thấy như
tôi rằng những bọn công tử Hà thành, những đồ vui vẻ trẻ trung ở
Hà thành về dự hội đã làm nhiều điều chướng tai gai mắt quá.
Họ đi trẩy hội chỉ có một mục đích: xông ra vồ gái. Họ không biết
một tí gì là cái cao thượng trong ngày hội; họ chỉ có một ý muốn:
nhảy ra vồ gái; tuồng như những cái má, những cái ngực [...] của
các cô gái Đình Bảng Chợ Dầu là cơm gạo của họ, là mối sinh sống
của họ, thậm chí họ đánh nhau, đâm nhau, kéo bè kéo đảng để hại
nhau vì được một cô gái nào hay không được một cô gái nào...
Tôi không hiểu, với con mắt một người ngoại quốc nhìn vào thì
người mình ở trong hội sẽ bị liệt vào hạng gì? Nhưng cứ như con mắt
những người có đôi chút học thức ở nước ta thì quả người ta đã gây ra
