Hồi cuối năm 2000, khi tôi được mời đi thăm và đọc tài liệu tại
Đại học California ở Berkeley, Hoa Kỳ, mối quan tâm chính của tôi
là đi tìm tác phẩm của tác gia Phan Khôi (1887-1959). Khi ấy sự hiểu
biết của tôi về báo chí chữ Việt trước 1945 còn khá ít ỏi; để tìm dấu
tích tác gia mình định tâm tìm, tôi chúi đầu vào nhiều tờ khác
nhau (cố nhiên tất cả đều là đọc trên bản chụp microfilm, do thư
viện các đại học ở Mỹ mua bản chụp các sưu tập báo Việt từ nguồn
lưu trữ của Pháp). Và một trong những điều ngẫu nhiên đã xảy ra:
Với không ít tờ báo cũ, tôi không thấy dấu tích bài đăng của Phan
Khôi nhưng lại thấy bài vở của nhiều tên tuổi quen thuộc khác, như
Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Tuân, Bùi Hiển, Kim Lân... và tất nhiên,
Vũ Bằng.
Cũng xin nhắc lại rằng vào năm 2000 ấy, đối với làng văn
chính thống ở ta, tên tuổi Vũ Bằng như là vừa được đưa từ bóng tối
ra ánh sáng. Trước đó, trường hợp Vũ Bằng nằm chung trong số
những tác giả đô thị miền Nam thời kỳ 1954-1975, do vậy chỉ một
số tác phẩm của ông được in lại một cách dè dặt. Thế rồi có một sự
việc gây đột biến: những thông tin hé lộ ra rằng Vũ Bằng là một
chiến sĩ tình báo được "bên ta" cài vào nằm vùng trong vùng "quân
địch" suốt thời gian kháng chiến, – đã mau chóng làm thay đổi hẳn
thái độ đối xử từ phía dư luận chính thống đối với tác gia này. Một
loạt tác phẩm riêng lẻ của ông được tái bản. Đồng thời, ngay trong
năm 2000, một Tuyển tập Vũ Bằng gồm ba tập được biên soạn và
ra mắt rất nhanh. Sau đấy ít năm nữa, một bộ sách mang nhan
đề Toàn tập Vũ Bằng cũng đã được in ra.
Thế nhưng, hầu hết những tác phẩm của Vũ Bằng mà tôi sưu
tầm được từ cuối năm 2000 kia, hoàn toàn nằm ngoài các bộ sách
đó!
Bạn đọc có thể lấy làm ngạc nhiên về điều ghi nhận tôi vừa kể.
Song những ai hiểu biết thực trạng nghiên cứu và biên khảo ở ta hiện
