VUA LÊ CHIÊU THỐNG - BÁNH XE KHỨ QUỐC - Trang 179

“La frontière de l’Annam et du Cambodge du
VIIIe au XVe siècle”, BEFEO, XVIII. Do Pen-li-ô
dẫn trong bài “Hai lộ trình từ Trung Quốc
sang Ấn Độ”, BEFEO IV. Eric Seidenfaden
“Complément à Pinventaire descriptif des
monument du Cambodge pour les quatre
provinces du Siam oriental, BEFEO, XXII,
tr.56. Hoàng Thịnh Chương, Văn Đan Quốc,
Lão qua lịch sử địa lý tân thám, trong Nghiên
cứu lịch sử số 5, 1962. Về đường tiến quân
của quân Nguyên, sách Việt sử thông giám
cương mục, tham khảo Nguyên sử nên chép
kỹ hơn Toàn thư, nhưng vì đặt sai vị trí các
đèo ải nên chép sai cả, chúng tôi không dẫn.
Duy có một điểm không đúng là núi Châu Cốc,
tức Hang Son, không ở trên dòng sông này mà
chính ở tả ngạn dòng sông Thủ Chân trong địa
phận huyện Đông Triều kia. Đó có thể là một
điểm sai lầm của các tác giả. Điểm này sai, vì
Trúc Động thực tế lại ở trên nhánh chép là
nhánh thứ hai ở dưới này kia. Nếu sông Bạch
Đằng ở vị trí như ngày nay thì phải nói: trên
tiếp sông Giáp Giang (sông Đá Bạc) rồi hợp
với sông Đô Lý (sông Giá) mà ra biển. Trước
khi người ta đắp con đê giữ nước sông Chanh
ở trong lòng nhỏ (năm 1925) thì những khi
nước lớn, nước sông vẫn tràn ngập cả bãi sú
ở bến sông. Chúng tôi chỉ xin tóm tắt ức
thuyết về sự thành lập Hồ Tây; xưa kia sông
Hồng chảy theo khúc ngày nay đã trở thành
Hồ Tây mà sao sông Đuống là dòng chính. Về
sau sông Hồng đương chảy từ Tây sang Đông