cao quý kia để tán thưởng sự khéo léo và giỏi giang của họ.
Về việc đánh vật có điều này tôi không thể bỏ qua được: bên nào đã bị
bên địch nhanh tay hay lấy sức đánh ngã xuống đất cũng chưa kể là thua,
tuy bụng hay sườn đã chạm xuống đất, có bị vật ngã ngửa vai sát đất thì
mới thua hẳn.
(Chương IX, trang 31 -33)
Lễ tuyên thệ của binh lính
Tôi không thấy có gì đáng khen và lạ bằng sự quân lính xứ Bắc đông như
thế, đặt dưới quyền lắm tướng như thế, hay hội họp canh gác, xếp hàng ngũ
hoặc ở điện nhà vua hoặc ở vùng thôn quê luôn như thế, mà cả giữa những
bữa khao, nhà vua và các tướng ban cho họ vui cũng không bao giờ ai thấy
họ cãi nhau, nói khích nhau, chửi bới khinh miệt nhau mà cũng không bao
giờ ai nghe thấy nói đến sự họ đâm chém nhau.
... Tuy ta có thể cho sự điềm đạm ấy là do ở bản tính họ vốn lành, nhưng
cũng phải nhận là một phần lớn do ở sự họ tôn kính và sùng bái vua và
tướng. Họ gọi vua là thiên tử và sùng bái vua như một đấng thiêng liêng tự
trên trời xuống để cai trị họ, vì thế trước mặt ngài, không bao giờ họ làm gì
khiến ngài thất ý hay phải tức giận. Sự sùng bái ấy là căn bản cái tục họ
theo hàng năm như sau đây.
Vào quãng tháng Sáu nguyệt lịch
thường thường vào tháng Tám của ta
vua ban một đạo dụ truyền cho quân tướng đúng ngày đến tuyên thệ tỏ lòng
trung thành với vua... Ở các công trường, ở các ngả đường chính trong kinh
thành người ta thiết lập những hương án bầy biện trang hoàng vẫn để thờ
thần: Ở chính giữa hương án, đã biên lời thề bằng chữ to, họ đứng dưới
chân hương án cũng nom rõ; hứa sẽ trung với vua và nếu sai lời thì phải
trăm nghìn thứ tai nạn... Muốn tránh sự hỗn độn vì lính đến thề rất nhiều và
lễ tuyên thệ nội trong một ngày xong, người ta đặt rất nhiều hương án, mỗi
hương án dành riêng cho mấy tướng và mấy đội lính, có một quan văn
được cử ra thay vua để làm chủ lễ và để sau khi đã tuyên thệ rồi thì phát
